Ana Sayfa Köşe Yazıları CELAL KÜÇÜK KALEMİNDEN İSTANBUL’DA YER ADLARI

CELAL KÜÇÜK KALEMİNDEN İSTANBUL’DA YER ADLARI

Yazar

Celal Küçük

8 Aralık 2023

Bu makaleyi dinlemek için tıklayınız.

İSTANBUL’DA YER ADLARI A-İ

CELAL KÜÇÜK

AĞVA: Karadeniz kıyışanda köy. Aslı “Ak Ova” dır.
AHIM ŞAHIM SOK: Şişhane. Evliya Çelebi’nin mezarı bu sokaktaydı (Meyyitzade mezarlığı). Haliç’e baktığından “Ahım şahım” bir manzaraya sahip olmasından
AHIRKAPI: Topkapı Sarayı’nın ahırlarına açılan kapı
AKARETLER: Akar; kira getiren mülk, Akarat mülkler. Akaretler bir kez daha çoğul yapılmıştır. Abdülaziz’in Taşlık’ta yaptırdığı caminin masraflarını karşılamak için, mimar Sarkis Balyan tarafından inşa edilmiş olan evler. Sultan’ın cami projesi tamamlanamamıştır.
AKSARAY: Fatih İstanbul’un nüfusunu müslümanlaştırırken bugünkü Aksaray ilinden insanların nakledildiği yer.
ALTI POĞAÇA SOK: Burada oturan Fatih. Ahmet Efendi adlı biri her gün fırında değil de güneşte pişirdiği 6 poğaçayı Sultan 2. Beyazıt’a (16.yy) götürürmüş.
ALTUNİZADE: Dolmabahçe Sarayı’nda saray emiri olan Altunizade İsmail Zühtü Paşa’nın adına yaptırdığı cami (1850) buradadır.
ALYON SOK: Beyoğlu. Bir zamanlar “Alyon kadar zengin” deyimine adını vermiş olan Levantenlerden Antuan Alyon burada otururdu.
ARAP OĞLANI SOK: Konaklarda çalıştırılan siyahilere “Arap oğlanı” denirdi. Burada bunlardan biri oturmuş olmalı.
ARNAVUTKÖY: Fatih Arnavutluk’u fethettikten sonra beraberinde getirdiği Arnavutları Boğaziçi’ndeki bu semte yerleştirmişti.
ASAMALIMESCİT: Beyazıt zamanında Kasımpaşa kalafatçılarından (gemilerde izolasyon yapanlar) Yusuf Ağa’nın asmalarla kaplı mescidinden
AŞİYAN: “Kuş Yuvası” demektir. Tevfik Fikret’in planlarını kendisinin çizdiği evine verdiği addır. Bu ev şimdi müzedir.
ATİKALİ:Beyazıd’ın sadrazamı Atik Ali Paşa’nın adından
ATLI ASES SOK: Beyoğlu. Ases, gece bekçisi demektir.
AVRAT PAZARI: Cerrahpaşa. Satıcıları ve alıcıları çoğunlukla kadın olan pazar yeri
AYAZAĞA: Ayaz, örnek hizmetkar demektir. Zamanının yeniçeri kethudası (İçişleri Bakanı) olan Ayazağa’nın köşkü burada idi.
AYRILIK ÇEŞMESİ: İstanbullu Hacı adayları burada vedalaşıp yola çıkarlardı.
AYVANSARAY: Eyvanlı Saray
AZAPKAPI: Azep-Bekar demek, bekar deniz erlerinin kışlası buradaydı
BABI ALİ: Yüce kapı, Sadrazam Saraylarına denirdi. Devlet Kapısı anlamındadır. Büyük gazeteler bu semtte olduğundan basın anlamında da kullanılırdı.
BAĞDAT CADDESİ: 4.Murad’ın Bağdat Seferine (1638) başladığı Haydarpaşa Çayırı’nın devamı olan caddedir. Bağdat Yolu İstanbul’u Anadolu’ya bağlardı. Şimdi CADDE olarak anılmaktadır.
BAHARİYE: Kadıköy. Bahar giysileri içerisindeki Osmanlılar bahar eğlencelerini, piknik ve Hıdrellez törenlerini burada yaparlardı.
BAKIRKÖY: Grekçe MAKRİKÖY-“Uzun Köy ”den. Eski Rum yerleşim yeri.
BALAT: Grekçe “Palation”- Saray, zamanla Balat olmuştur.
BALMUMCU: 19.yy.da bir girişimcinin kurduğu balmumu üretim yeri.
BEBEK: Fatih döneminde bebek yüzlü yeniçeri ağası Mehmet Çelebi’den gelir.
BELGRAT ORMANI: Kanuni Sultan Süleyman (1521) Belgrat seferinden dönerken getirdiği Sırp esirleri bu bölgeye yerleştirmişti.
BEREÇ: Eyüp. Adını buradaki özel Bereç pil fabrikasından alır.
BEŞİKTAŞ: Hz. İsa’nın vaftiz edildiği beşik şeklindeki taşın buradaki Aya Menas kilisesinde olduğuna inanılırdı. Rumlar buraya TAŞ BEŞİK derlerdi. İkinci varsayım, Barbaros Hayrettin Paşa gemilerini sahildeki beş taşa bağlardı.
BEYKOZ: Farsça ’da Koz, Köy demektir. Beyin Köyü BEYKOZ olmuştur.
BEYLERBEYİ: Murat (16.yy) devrinin öldürücü lakaplı Rumeli Beylerbeyi Mehmet Paşa’nın köşkü buradaydı.
BEYOĞLU: Fatih zamanında Venedik Doçu’nun oğlunun burada bir köşkü vardı. “Bey’in Oğlunun Yeri”
BEZMİ ALEM: Sultan 2. Mahmut’un eşi, Abdülmecit’in anası Bezmi alem Valide Sultan’dan gelir. Alemlerin, dünyanın meclisi anlamındadır.
BOMONTİ: İtalyan Bomonti kardeşler Türkiye’nin ilk bira fabrikasını burada kurmuşlardı (1902).
CADDEBOSTAN: Cadı Bostanı idi. O zamanlar burada ağaçlar arkasına, bostanlar arasına saklanmış soyguncular geçenlere korku salmışlardı.
CAĞALOĞLU: Esir alınan İtalyan Alfonso Cegalo sarayda yetiştirilir, Yusuf Sinan adıyla sadrazam olur. Köşkü buradaydı, Cegalo zamanla Cağaloğlu olur.
CANKURTARAN: Fatih’in Topçu Başı Seyyit Hasan Ağa Fetih zamanında çok can kurtarmıştı. Burada adına bir cami yaptırmıştı.
CİBALİ: Cebe Ali’nin türbesi burada idi. Cebe su geçirmez cepkene denir. Karakolu tiyatro oyununa konu olmuştur.
CİHANNÜMA: Beşiktaş. “Cihana Bakan Pencere”, Boğaziçi’ni panoramik gördüğünden.
ÇAĞLAYAN: Buradaki Çağlayan Kasrı’ndan çağlayan halinde sular akardı.
ÇAPA: Osmanlıların çapa, kanca gibi araçlar yapan atelyeleri buradaydı.
ÇARŞAMBA: Samsun Çarşamba’dan getirilen Müslümanlar buraya yerleştirilmişti.
ÇATALCA: Çatal Dağı’ndan
ÇEMENZAR: Çimenlik yer.
ÇENGELKÖY: Kaptanı Derya Çengeloğlu Tahir Paşa’nın (19.yy) yalısı burada idi.
ÇIRAĞAN: Abdülaziz (1870 ler) saray yapmadan önce burada yeşil alanda “ÇERAĞ” eğlenceleri yapılırdı. Saray’a da bu ad verilir.
ÇİFTEHAVUZLAR: 1912 yılında Belediye Başkanı Cemil Topuzlu Paşa’nın iki havuzlu köşkü buradaydı.
DİVANYOLU: Sadrazam, vezirler ve diğer görevliler bu yoldan geçerek Topkapı Sarayı’ndaki Divan’a giderlerdi.
DRAGOS: Bizans soylusu Dragos’un burada bir sarayı vardı.
DRAMAN: Dragoman tercüman demektir. Ünlü dragoman Yunus Paşa’nın (16 yy.) konağından gelir.
DUDULLU: Fatih zamanında Dudullu aşiretine verilmiş arazilerdi.
EĞRİKAPI: Fetihten sonra Eğirdir’den getirilenlerin yerleştirildikleri yer.
EMİNÖNÜ: İstanbul Belediye başkanı olan Şehremini’nin ahşap konağı buradaydı
EMİRGAN: 4.Murat (17.yy) İran seferinden dönerken İran emirlerinden Emir Güne Bey’e buraları hediye etmişti.
ERENKÖY: Buralarda yaşamış Eren Baba’ dan
ESE KAPISI: İstanbul Surlarında, Bizanslıların “İSA Kapısının değişmiş halidir.
ETHEM EFENDİ: Özbekler Dergahı Şeyhi Ethem Efendi’den gelir. Cenazesi Missouri savaş gemisiyle Türkiye’ye getirilen (1946) Washington büyükelçisi Münir Ertegün’ün dedesi, ve onun oğlu olan Ahmet Ertegün’ün büyük dedesidir.
ETİLER: 1954 yılında Etibank’ın burada yaptırdığı Etibank evlerinden
FENERBAHÇE: Deniz Feneri’nin olduğu yere Rumlar FENERAKİ derlerdi. Aslı “Fener Bahçesi” idi.
FERİDİYE: Farsça “Ferid” eşsiz, üstün demektir.
FERİKÖY: Feri’nin Köyü. Abdülaziz döneminde Madam Feri buraları devlete bağışlar.
FEVZİPAŞA: Mareşal Fevzi Çakmak’ın adını taşır.
FINDIKZADE: 18.yy’da yaşamış “Fındıkzade İbrahim Efendi” den.
FLORYA: Kanuni’nin Baş defterdarı İskender Çelebi’nin (16.yy) Arnavutluk’ta doğduğu FLORİNA şehrinden…
GAZİOSMANPAŞA: Osmanlı Rus savaşında(1872), Plevne gazisi Osman Paşa’dan.
GELENBEVİ: Matematikçi Gelenbeli (Manisa) İsmail Efendi’den gelir.
GÖZTEPE: Fetih öncesi Gözcü baba denilen bir ermiş buradan Bizans’ı gözler, bilgileri Türk akıncılarına verirdi.
GUREBA: Garipler, düşkünler için yapılmış hastaneden.
HABİPLER: Sevgililer. Arapça Habip sevgili, sevilen kişi demektir.
HACI HÜSREV: Fetih’te Dolmabahçe’den Kasımpaşa’ya teknelerin indirilmesinde teknelerin kızakları yağlayan kişinin adı.
HALKALI: Evliya Çelebi’ye göre, buradaki üstünde halka sallanan bir çeşmeden gelir.
HALLACI MANSUR SOK: yy’da yaşamış İranlı Sufi yazarın adıdır.
HAMİDİYE CAD: 1.Abdülhamit’in (1725-1789) türbesi buradadır.
HAMURSUZ SOK: Üsküdar. Musevilerin sinagoglarından biri buradadır.
HARBİYE: Abdülmecit’in yaptırdığı (1846) harp okulu binası ve kışlası buradadır. Askerler Alman Von der GOLTZ Paşa tarafından yetiştirilirdi. Ek binası “Askeri Müze’dir. Yanındaki Ermeni mezarlığı üzerine 1949 yılında “İstanbul Radyosu” yapılmıştır.
HASANPAŞA: Kadıköy. 2.Abdülhamit’in Kaptanı Deryası Hasan Hüsnü Paşa 1901’de cami yaptırınca, buralara Hasanpaşa Köyü denir.
HAYDARPAŞA: 3. Selim (1761-1808) kendi adına yaptırdığı Selimiye Kışlası’na katkılarından dolayı Haydar Paşa’nın adını buralara verir. İstasyon binası 1908’de iki Alman mimar tarafından yapılır. İstanbul-Bağdat demiryolunun başlangıç noktasıdır.
İCADİYE: Yeni icat edilmiş bir basma türü ilk olarak buralarda imal edildiğinden.
İMRAHOR: Sultanların at ahırlarından sorumlu kişi, 2. Beyazıt’ın (1447-1512) İmrahoru İlyas Bey burada otururdu.
İSKENDERPAŞA: Beyazıt’ın Sadrazamıdır. Burada adına bir cami yaptırmıştı.
İSTİNYE: Aslı Sosthenion’dur. Sos-Athenion “Güçlü Tanrıça Athena’nın güvenli limanı” anlamındadır. Arganotlar burada yardım almışlardı.

İSTANBUL’DA YER ADLARI A-İ

CELAL KÜÇÜK

AĞVA: Karadeniz kıyışanda köy. Aslı “Ak Ova” dır.

AHIM ŞAHIM SOK: Şişhane. Evliya Çelebi’nin mezarı bu sokaktaydı (Meyyitzade mezarlığı). Haliç’e baktığından “Ahım şahım” bir manzaraya sahip olmasından

AHIRKAPI: Topkapı Sarayı’nın ahırlarına açılan kapı

AKARETLER: Akar; kira getiren mülk, Akarat mülkler. Akaretler bir kez daha çoğul yapılmıştır. Abdülaziz’in Taşlık’ta yaptırdığı caminin masraflarını karşılamak için, mimar Sarkis Balyan tarafından inşa edilmiş olan evler. Sultan’ın cami projesi tamamlanamamıştır.

AKSARAY: Fatih İstanbul’un nüfusunu müslümanlaştırırken bugünkü Aksaray ilinden insanların nakledildiği yer.

ALTI POĞAÇA SOK: Burada oturan Fatih. Ahmet Efendi adlı biri her gün fırında değil de güneşte pişirdiği 6 poğaçayı Sultan 2. Beyazıt’a (16.yy) götürürmüş.

ALTUNİZADE: Dolmabahçe Sarayı’nda saray emiri olan Altunizade İsmail Zühtü Paşa’nın adına yaptırdığı cami (1850) buradadır.

ALYON SOK: Beyoğlu. Bir zamanlar “Alyon kadar zengin” deyimine adını vermiş olan Levantenlerden Antuan Alyon burada otururdu.

ARAP OĞLANI SOK: Konaklarda çalıştırılan siyahilere “Arap oğlanı” denirdi. Burada bunlardan biri oturmuş olmalı.

ARNAVUTKÖY: Fatih Arnavutluk’u fethettikten sonra beraberinde getirdiği Arnavutları Boğaziçi’ndeki bu semte yerleştirmişti.

ASAMALIMESCİT: Beyazıt zamanında Kasımpaşa kalafatçılarından (gemilerde izolasyon yapanlar) Yusuf Ağa’nın asmalarla kaplı mescidinden

AŞİYAN: “Kuş Yuvası” demektir. Tevfik Fikret’in planlarını kendisinin çizdiği evine verdiği addır. Bu ev şimdi müzedir.

ATİKALİ:Beyazıd’ın sadrazamı Atik Ali Paşa’nın adından

ATLI ASES SOK: Beyoğlu. Ases, gece bekçisi demektir.

AVRAT PAZARI: Cerrahpaşa. Satıcıları ve alıcıları çoğunlukla kadın olan pazar yeri

AYAZAĞA: Ayaz, örnek hizmetkar demektir. Zamanının yeniçeri kethudası (İçişleri Bakanı) olan Ayazağa’nın köşkü burada idi.

AYRILIK ÇEŞMESİ: İstanbullu Hacı adayları burada vedalaşıp yola çıkarlardı.

AYVANSARAY: Eyvanlı Saray

AZAPKAPI: Azep-Bekar demek, bekar deniz erlerinin kışlası buradaydı

BABI ALİ: Yüce kapı, Sadrazam Saraylarına denirdi. Devlet Kapısı anlamındadır. Büyük gazeteler bu semtte olduğundan basın anlamında da kullanılırdı.

BAĞDAT CADDESİ: 4.Murad’ın Bağdat Seferine (1638) başladığı Haydarpaşa Çayırı’nın devamı olan caddedir. Bağdat Yolu İstanbul’u Anadolu’ya bağlardı. Şimdi CADDE olarak anılmaktadır.

BAHARİYE: Kadıköy. Bahar giysileri içerisindeki Osmanlılar bahar eğlencelerini, piknik ve Hıdrellez törenlerini burada yaparlardı.

BAKIRKÖY: Grekçe MAKRİKÖY-“Uzun Köy ”den. Eski Rum yerleşim yeri.

BALAT: Grekçe “Palation”- Saray, zamanla Balat olmuştur.

BALMUMCU: 19.yy.da bir girişimcinin kurduğu balmumu üretim yeri.

BEBEK: Fatih döneminde bebek yüzlü yeniçeri ağası Mehmet Çelebi’den gelir.

BELGRAT ORMANI: Kanuni Sultan Süleyman (1521) Belgrat seferinden dönerken getirdiği Sırp esirleri bu bölgeye yerleştirmişti.

BEREÇ: Eyüp. Adını buradaki özel Bereç pil fabrikasından alır.

BEŞİKTAŞ: Hz. İsa’nın vaftiz edildiği beşik şeklindeki taşın buradaki Aya Menas kilisesinde olduğuna inanılırdı. Rumlar buraya TAŞ BEŞİK derlerdi. İkinci varsayım, Barbaros Hayrettin Paşa gemilerini sahildeki beş taşa bağlardı.

BEYKOZ: Farsça ’da Koz, Köy demektir. Beyin Köyü BEYKOZ olmuştur.

BEYLERBEYİ: Murat (16.yy) devrinin öldürücü lakaplı Rumeli Beylerbeyi Mehmet Paşa’nın köşkü buradaydı.

BEYOĞLU: Fatih zamanında Venedik Doçu’nun oğlunun burada bir köşkü vardı. “Bey’in Oğlunun Yeri”

BEZMİ ALEM: Sultan 2. Mahmut’un eşi, Abdülmecit’in anası Bezmi alem Valide Sultan’dan gelir. Alemlerin, dünyanın meclisi anlamındadır.

BOMONTİ: İtalyan Bomonti kardeşler Türkiye’nin ilk bira fabrikasını burada kurmuşlardı (1902).

CADDEBOSTAN: Cadı Bostanı idi. O zamanlar burada ağaçlar arkasına, bostanlar arasına saklanmış soyguncular geçenlere korku salmışlardı.

CAĞALOĞLU: Esir alınan İtalyan Alfonso Cegalo sarayda yetiştirilir, Yusuf Sinan adıyla sadrazam olur. Köşkü buradaydı, Cegalo zamanla Cağaloğlu olur.

CANKURTARAN: Fatih’in Topçu Başı Seyyit Hasan Ağa Fetih zamanında çok can kurtarmıştı. Burada adına bir cami yaptırmıştı.

CİBALİ: Cebe Ali’nin türbesi burada idi. Cebe su geçirmez cepkene denir. Karakolu tiyatro oyununa konu olmuştur.

CİHANNÜMA: Beşiktaş. “Cihana Bakan Pencere”, Boğaziçi’ni panoramik gördüğünden.

ÇAĞLAYAN: Buradaki Çağlayan Kasrı’ndan çağlayan halinde sular akardı.

ÇAPA: Osmanlıların çapa, kanca gibi araçlar yapan atelyeleri buradaydı.

ÇARŞAMBA: Samsun Çarşamba’dan getirilen Müslümanlar buraya yerleştirilmişti.

ÇATALCA: Çatal Dağı’ndan

ÇEMENZAR: Çimenlik yer.

ÇENGELKÖY: Kaptanı Derya Çengeloğlu Tahir Paşa’nın (19.yy) yalısı burada idi.

ÇIRAĞAN: Abdülaziz (1870 ler) saray yapmadan önce burada yeşil alanda “ÇERAĞ” eğlenceleri yapılırdı. Saray’a da bu ad verilir.

ÇİFTEHAVUZLAR: 1912 yılında Belediye Başkanı Cemil Topuzlu Paşa’nın iki havuzlu köşkü buradaydı.

DİVANYOLU: Sadrazam, vezirler ve diğer görevliler bu yoldan geçerek Topkapı Sarayı’ndaki Divan’a giderlerdi.

DRAGOS: Bizans soylusu Dragos’un burada bir sarayı vardı.

DRAMAN: Dragoman tercüman demektir. Ünlü dragoman Yunus Paşa’nın (16 yy.) konağından gelir.

DUDULLU: Fatih zamanında Dudullu aşiretine verilmiş arazilerdi.

EĞRİKAPI: Fetihten sonra Eğirdir’den getirilenlerin yerleştirildikleri yer.

EMİNÖNÜ: İstanbul Belediye başkanı olan Şehremini’nin ahşap konağı buradaydı

EMİRGAN: 4.Murat (17.yy) İran seferinden dönerken İran emirlerinden Emir Güne Bey’e buraları hediye etmişti.

ERENKÖY: Buralarda yaşamış Eren Baba’ dan

ESE KAPISI: İstanbul Surlarında, Bizanslıların “İSA Kapısının değişmiş halidir.

ETHEM EFENDİ: Özbekler Dergahı Şeyhi Ethem Efendi’den gelir. Cenazesi Missouri savaş gemisiyle Türkiye’ye getirilen (1946) Washington büyükelçisi Münir Ertegün’ün dedesi, ve onun oğlu olan Ahmet Ertegün’ün büyük dedesidir.

ETİLER: 1954 yılında Etibank’ın burada yaptırdığı Etibank evlerinden

FENERBAHÇE: Deniz Feneri’nin olduğu yere Rumlar FENERAKİ derlerdi. Aslı “Fener Bahçesi” idi.

FERİDİYE: Farsça “Ferid” eşsiz, üstün demektir.

FERİKÖY: Feri’nin Köyü. Abdülaziz döneminde Madam Feri buraları devlete bağışlar.

FEVZİPAŞA: Mareşal Fevzi Çakmak’ın adını taşır.

FINDIKZADE: 18.yy’da yaşamış “Fındıkzade İbrahim Efendi” den.

FLORYA: Kanuni’nin Baş defterdarı İskender Çelebi’nin (16.yy) Arnavutluk’ta doğduğu FLORİNA şehrinden…

GAZİOSMANPAŞA: Osmanlı Rus savaşında(1872), Plevne gazisi Osman Paşa’dan.

GELENBEVİ: Matematikçi Gelenbeli (Manisa) İsmail Efendi’den gelir.

GÖZTEPE: Fetih öncesi Gözcü baba denilen bir ermiş buradan Bizans’ı gözler, bilgileri Türk akıncılarına verirdi.

GUREBA: Garipler, düşkünler için yapılmış hastaneden.

HABİPLER: Sevgililer. Arapça Habip sevgili, sevilen kişi demektir.

HACI HÜSREV: Fetih’te Dolmabahçe’den Kasımpaşa’ya teknelerin indirilmesinde teknelerin kızakları yağlayan kişinin adı.

HALKALI: Evliya Çelebi’ye göre, buradaki üstünde halka sallanan bir çeşmeden gelir.

HALLACI MANSUR SOK: yy’da yaşamış İranlı Sufi yazarın adıdır.

HAMİDİYE CAD: 1.Abdülhamit’in (1725-1789) türbesi buradadır.

HAMURSUZ SOK: Üsküdar. Musevilerin sinagoglarından biri buradadır.

HARBİYE: Abdülmecit’in yaptırdığı (1846) harp okulu binası ve kışlası buradadır. Askerler Alman Von der GOLTZ Paşa tarafından yetiştirilirdi. Ek binası “Askeri Müze’dir. Yanındaki Ermeni mezarlığı üzerine 1949 yılında “İstanbul Radyosu” yapılmıştır.

HASANPAŞA: Kadıköy. 2.Abdülhamit’in Kaptanı Deryası Hasan Hüsnü Paşa 1901’de cami yaptırınca, buralara Hasanpaşa Köyü denir.

HAYDARPAŞA: 3. Selim (1761-1808) kendi adına yaptırdığı Selimiye Kışlası’na katkılarından dolayı Haydar Paşa’nın adını buralara verir. İstasyon binası 1908’de iki Alman mimar tarafından yapılır. İstanbul-Bağdat demiryolunun başlangıç noktasıdır.

İCADİYE: Yeni icat edilmiş bir basma türü ilk olarak buralarda imal edildiğinden.