HAMUR İŞLERİ VE TATLILAR ETİMOLOJİSİ
Aşure: Ar.10. demektir. Hicri Takvimin ilk ayı olan Muharrem’in 10. günü. İnanca göre
Hz. Nuh Tufan’dan sonra karaya bastığında elindeki son malzemelerle yapmıştır.
Baget: İta. Bacchetta küçük çubuk, baston, Fra. Baguette okunuşu Baget.
Baklava: Ar. Örme zincir, örgü gibi
Banoffee: Banana-Toffee, Muz+Şekerleme. Bisküvi, krema ve muzlu tatlı
Bazlama: Tür. Bazlamaç-Hamur Yumağı. Tepsi Ekmeği.
Beze: Lat. Basiere, Fr. Basier: öpücük. Yumurta beyazı, şeker ve kremadan yapılır.
Biscotti: Bisküvinin İtalyancasıdır. Cantuccio da denir. Toskana Prato şehrinden çıkmadır.
Fındıklı, fıstıklı veya meyvelisi vardır. Aslında Romalı askerlerin bir çeşit peksimeti idi.
Bisküvi: Lat. “Panis bis Coctus”: Ekmek+iki+Pişmek. Fra. Biscuit, İki kez pişmiş (Püskevüt ?)
Lat. Coctus, İng.to Cook, Alm. Kochen, Holl. Koken, İta. Cucinare
Boyoz: İsp. “Bollo” (boyo) yuvarlak, top (İng.Ball), çoğulu Bollos (Boyos)-Çörekler. İzmir’e
Sefarad Yahudileri tarafından getirilmiş ve adlandırılmıştır.
Börek: Türkçe “Bükmek” anlamına gelen Bur kökünden veya bögür-bögrek-böbrek
sözcüğünden gelmiş olabilir.
Brownie: Çikolatalı kek. İng. Brown-Kahverenginin şirinleştirilmiş halidir. Dog-doggie, Susan-
Susie gibi
Cake: İng. Cake-Kek, Germanik dillerde Kokon, Hol. Koke, Koek, Alm Kuchen
Caramiodom: İtal. Cara+mio+dom- Benim sevgili yuvam: Kekli, kremalı, meyveli,
kuruyemişli pasta.
Cezerye: Ara. Cezer Havuç demektir.
Cheesecake: İng. Cheese-Peynir+Cake-kek, Taze peynirden yapılan katmanlı pasta
Cookie: Hol. Koekje, Koek-Kurabiye+Je küçültme eki. Kurabiyecik. Kek ile aynı
kökendendir.
Cupcake: Cup-Kase, bardak, fincan+Cake. Küçük bir kağıttan veya alüminyumdan
yuvarlak kek kalıbında tek kişilik kek türü.
Çikolata: İta. Cioccolata, Aztekçe kakoa yağı: Choco+İta. Latte-Süt
Çörek: Tür. Çevrek- Yuvarlak (çevirmek)
Donat- Donut: İng. Dough-Hamur+Nut-Fıstık
Ekmek: Ekmek fiilinden
Fırın-Furun: Lat. Furnus – Kubbe, Fr. Fournaise, İng. Furnace. (İng. Fornication-Fuhuş)
eskiler fırın değil de furun derler.
Francala: İta. Frangela (Francela) Frank ekmeği
Galeta: İta. Galetta, Galet yuvarlak dere taşı + etta küçültme eki küçük, yassı peksimet,
Gluten: Lat. Gluten, tutkalsı madde, İng. Glue-Yapışkan
Güllaç: Far. Gülanç, Gül suyuyla yapılan tatlı
Hamur: Ar. Hamir – Mayalanmış
Helva: Arap. Hulv tatlı, Halwa tatlı yiyecek
Hoşaf: Far. Hoş+ab, Hoş tatlı su
Höşmerim: Far. Hoş + maram, hoş (tatlı) kaymak (Hoş mu erim? yakıştırmadır.)
İrmik: Tür. Yırmak, yarmak fiilinden geldiği sanılıyor.
Kadayıf: Ar. Kataif – Kırpıntı, süt kaymağı. Kadife aynı kökenden
Karamel: İta. Caramello – Şeker kamışı şurubu, kaynatılmış şekerli su, yakılmış şeker
Katmer: Tür. Kat, katlı, yufkalar kat kat dizilir.
Keşkül: Far. Kaşkul – çanak, kase
Komposto: İta. Compasta – Karışım, meyve karışımı
Krema: Lat.Crama, İt. Crema, İng.Cream, Gre.Khrisma, Lat. Cramum, Kutsal yağ. Süt
kaymağı. Krem-pomat anlamında aynı kelimedir (Güneş kremi, krem peynir.)
Krep: Fra. Crepe’den, İtal. Crepe, İng.Crispy, Lat. Crispus – Crispa: Kıvırcık, kırışık, kıvırcık
saçlı. Yumurta, süt, un ile yapılan, küçük yuvarlak tatlı
Kruvasan: Fr. Croissant – Büyüyen Ay. Lat. Crescentum, İng. Crescent. Ay çöreği, 16.yy’da
Türk hilalinden esinlendiği söylenir.
Kurabiye: Arap Ğurabiye – Küçük, Acaip. (Garip aynı kökenden, çoğulu Guraba)
Künefe: Arap. Kunafat, kanafa kanadı altına aldı, kucakladı.
Lahmacun: Ar. Lahm-Et + Ajin-Macun, Etli Macun. Antep’de Lahmacun, Urfa’da “Kıymalı
Ekmek” denir.
Lavaş: Far. Lawaş – Yassı ekmek, yufka. ( Lawuk – Hamur yoğurma teknesi )
Lokum: Ar. Lkm kökünden Lokma ile aynı kelimedir. Yemek parçası
Makarna: İt. Maccaroni – Erişte, Gr. Macaria- Kutsal ekmek ( Makarios )
Maya: Far. Maye – Öz, Hammadde, hamur mayası
Mesir Macunu: Pontos kralı Mithridates’in (İ.Ö 1.yy) baharatla yaptığı bir panzehir (antidote)
olan Mithridaticum’un, Mithir, sonra da Mesir olduğu söyleniyor.
Milföy: Fra. Mille – Bin Feuilles – Yapraklar: Bin yaprak (filiz, folyo aynı kökten). İnce katlar.
Muffin: Alm. Muffe – Çoğulu muffen küçük kek anlamında.
Muhallebi: Ar. Halab – Süt kökünden, muḥallab sütlü, sütlenmiş.
Nuriye – Sütlü Nuriye Baklavanın maliyetini düşürmek için ilk kez 1900 yıllarının başında
Diyarbakır’da bir çalışanın adıyla yapılmıştır. Diyarbakır Baklavası da denir. 1980’lerde askeri yönetim baklava fiyatlarını sabit tutunca İstanbul’da ucuz baklava olarak üretilince ünlenir.
Pancake; İng. Pan-Tava + Cake – Kek
Pandispanya: İta. Pane di Spagna – İspanya Ekmeği
Pasta: İta. Pasta – Hamur, Bulamaç. Her çeşit hamurdan yapılma yiyecek
Pekmez: Tür. Bekmez, Koyu üzüm şurubu (Kaşgarlı Mahmud sözlüğünde geçer)
Peksimet: Gre. Paksimadi, Grekçe’de iki kez pişmiş. Bisküvi gibi, Romalı yazar Paxamus’un
adından veya Arap. Samid’den (simit) geldiği sanılıyor.
Pestil: İta. Pastillo, pasta ile aynı kökendendir. meyveden yapılan lokum veya şekerleme.
Pide: Gre. Pita yassı ekmek, Ar. Petta ekmek parcası, İt. Pizza (pitsa okunur) hepsi aynıdır.
Pişmaniye: Far. Paşm Yün, Paşmine yünlü. Yüne benzetmedir. Paşmina yünlü kumaş
(pişman olmak, pişman eden değildir.)
Pizza: İtalyan usulu Pide, Çoğulu Pizze (Pitse), Pizzaiolo Pizza ustası, Pizzeria pizza salonu
Poğaça: İt. Focaccio (Fokaçyo), La. Focus + İta.Cio küçültme eki, Ocakcık, fırıncık (fokus)
Profiterol: Fra. Profiterole: Profit – kazanç, küçültme eki. Küçük armağan. Fra. Chou a la
Creme, İng. Cream Puff da denir.
Pudding: Lat. Botellus, Fra. Boudin küçük sosis’ten geldiği sanılıyor, ortaçağlarda sosili ,
yapılırdı.
Revani: Far. Ravgan Tereyağı, Ravgani tereyağında pişen şey
Sandviç: Kumar masasından kalkmadan karnını doyuran İngiliz John Montagu Sandwich’in
adından gelir.
Simit: Ar. Samid – Beyaz ekmekten yapılan, İnce bulgur, çiğ köfte bulugurunun daha incesi
Somun: Gre. Psomin – Ekmek demektir.
Spagetti: İt. Spaghetti, Spago şerit+etti küçültme eki. Eskiden çubuk makarna denirdi.
Supangle: Fra. Soupe Anglais – İngiliz Çorbası. (Fransız mutfağında böyle bir tatlı yok)
Sütlaç: Tür. Sütlü Pirinç Aşı, zamanla değişime uğramıştır. Sütlü + Prinç, Sütlaç
Şöbiyet: Ar. Şabiyya çok yemek yemek fiilinden türetilmiştir.
Tandır: Ar..Tanura, Far. Tandur, Hin. Tanduri (Tandoori) kilden kuyu fırındır. Akadça’dan
gelmedir. Hemen hemen tüm Doğu ülkelerinin dillerinde benzerdir.
Tart: Fra. Tarte, Lat Tortus kıvrık, bukulmuş. Yuvarlak pasta
Tiramisu: İta. Tirare- Çekmek + Mi-beni+Su-yukarı, Beni yukarı çek, beni keyiflendir. Tatlı ilk
kez 1800’lerde Treviso şehrinde yapılmıştır. Treviso olan ad sonradan benzetilmiştir.
(Tiramola; Yatçılıkta küreği bir cekip bir bırakma)
Tirileçe: İsp.Tres-Üç+Leches-Süt. 3 değişik sütten; konsantre süt, buharlaştırılmış süt ve
kaymak’tan yapılır. Balkan değil de Güney Amerika kökenlidir.
Yufka: Tür. Yuvka ince, çok ince (Yufka yürekli)
Wafl: Hol. Waffel – Arı Peteği, Pancake’inin hızlıca iki tarafını da kızartmak isteyen biri
bulmuştur.
Zerde: Far. Sarı demektir. Zerdali de sarı renkli erik (kaysı). Safran aynı kökendendir.
Selamlar
Celal KÜÇÜK
NOT:
Alm: Almanca
Ar: Arapça
Far: Farsça
Fra: Fransızca
Gre: Grekçe
Hin: Hintçe
Hol: Hollandaca
İsp: İspanyolca
Lat: Latince
Tür: Türkçe
