İSTANBUL’DA YER ADLARI K-Z (2. BÖLÜM)
CELAL KÜÇÜK
KABALAK SOK: Osmanlıda bir tür askeri şapkadır.
KABATAŞ: Köse Kahya adındaki biri kıyıda bulunan bir kabataşı yontarak iskele haline getirdiği söylenir.
KADIKÖY: Fatih’in atadığı ilk kadı Hızır Çelebi’ye bırakılmış köy idi.
KAĞITHANE: Bizans döneminden beri burada kağıt imal edilirdi.
KALAMIŞ: Grekçe Kalamisia’dan (sazlık) Bizans döneminde burası sazlıktı.
KALLAVİ: Bir Levanten’in Glavani olan adı değişerek kallavi olmuştur.
KANDİLLİ: Boğaz. 4. Murat oğlu Mehmet’in (4.) için yaptırdığı Köşkünde ağaçlara yüzlerce kandil astırmıştı.
KANLICA: Kağnıca, vaktiyle köylüler burada kağnı yaparlardı.
KARACAAHMET: Yavuz’a ve Kanuni’ye vezirlik yapmış olan Horasan Beyi Karaca Ahmet Paşa türbesi buradadır.
KARAKÖY: Kırımdan gelen, Tatar Türkçesi konuşan Karai Musevilerinin yerleştikleri yer. Kitapçı anlamında karai adı bunların Tevrat’tan başka (Talmud, tefsir) tanımamalarından dolayı verilmiştir. (Karai; Kıraat, İkra, Kuran ayni kökenden gelir, okumak demektir)
KARTAL: Grekçe Kartalimen’den. Kartelli adındaki bir balıkçının adıdır. Kartelimen Kartelli’nin limanı.
KAZASKER: Kazasker (kadıların başı) Süleyman Sırrı camisinden (1902).
KEFÇE DEDE: Kepçe satan bir dedenin türbesinden. Kepçe Kefçe olmuştur.
KEMANKEŞ: Kemankeş Kara Mustafa Paşa Camisinden (17.yy)
KISIKLI: Derinden ve kayaların arasından gelen kaynak suyu anlamındadır.
KIZILELMA: Türklerde ulaşılması gereken bir hedefi, ideali sembolize eder. Türklerin diğer ülkeleri fethetme milletleri idareleri altına alma ülküsüdür.
KİREÇBURNU: Tam karşısında olan Anadolu yakasındaki kireç ocaklarına karşı burun.
KOCAMUSTAFA PAŞA: 2. Beyazıt’ın sadrazamı Koca Mustafa Paşa camisinden (1489)
KOKOROZ SOK: Mısır koçanı (kokoreç) anlamındadır. Yaşlı, çirkin kadınlara denirdi.
KOSKA: Sırpça kemik demektir. Koska Mehmet Paşa camisinden (16.yy)
KUMBARACI YOKUŞU: Aslı Humbaracı’dır. Fransız Comte de Bon Neval Osmanlılara topçuluk dersleri verir (1729). Adı Humbaracı-Topçu Ahmet Paşa olur.
KUMKAPI: Bizans’ın Kontoskalion limanı sonraları kum boşaltılan bölge olmuştur.
KURTULUŞ: Eski adı Tatavla- At ahırı idi. Cumhuriyet’ten sonra Kurtuluş olur.
KUZGUNCUK: Boğaziçi. Kuzgun Baba adındaki bir ermişten.
LALELİ: Mustafa (1760-1763) yaptırdığı bu camiye hasır kulübede yaşayan saygın bir eren olan Laleli Baba’nın adını vermiştir. Erenin kabri yol genişletmelerinde biraz ilerideki Kemal Paşa Camisi’ne taşındı (1950)
LAMARTİN CAD: Fransa Dışişleri Bakanlığı da yapan Alphonse de Lamartine Türk Tarihini ve Osmanlı topraklarında yaptığı seyahatleri yazmıştır.
LANGA: Bizans zamanında burada Vlanga-Dışarısı adlı liman vardı. Marmaray inşaatında burada limanın kalıntıları ve gemiler bulunmuştur.
LEVENT: Selim yeni kurduğu Nizamı Cedid askerleri (leventleri) için burada bir kışla kurmuştu.
MABEYİNCİ YOKUŞU: Sarayın dış dünya ile irtibatını sağlayan kişilere mabeyinci denirdi. Çemberlitaş’ta Mabeyinci Osman Bey’in evi vardı.
MACAR KARDEŞLER CAD. Osmanlılar Macarları hep kardeş olarak görürlerdi. 1913 yılında bu kardeşliğin göstergesi olarak cadde böyle adlandırılır.
MAÇKA: Adı Rumca Matsuka (kalın sopa) hedef taşlarına atış talimleri yapılırdı. İtalyan mimar (1912) yaptığı Maçka palas ve İngiliz erkek lisesi (şimdi meslek lisesi) ile Abdülaziz’in “silahhane” olarak yaptırdığı Taşkışla binaları ünlüdür. (Trabzon-Maçka ise Lazca kökenlidir)
MAHMUTPAŞA: Fatih’in sadrazamı Mahmutpaşa’nın burada yaptırdığı külliyeden (1463). Paşa sonra idam edilmiştir.
MALTEPE: Türkler içinde define bulunduğuna inandıkları höyüklere Maltepe derlerdi.
MASLAK: Büyük su deposunun olduğu yer.
MECİDİYEKÖY: Abdülmecit burada kendi adına bir cami yaptırmıştı.
MERCAN: Fatih döneminde Mercan Ağa’nın Kapalıçarşı’nın çıkışında bir camisi vardı.
MERTER: Buradaki araziler Ahmet Merter adlı bir şahsa aitti.
MEYMENET SOK: Uğur, iyilik. Bereket getiren anlamındadır.
MİS SOK: Beyoğlu. Bu sokakta misk-güzel koku satılırdı, K harfi sonraları düşmüştür.
MODA: 2 olasılık var; Modayı takip edenlerin semti veya Motto-Surlar içindeki Kara’dan
NİŞANTAŞI: Sultanların nişan talimleri yaptıkları yerlerde Nişantaşı dikilirdi. Bunlardan iki tane hala Teşvikiye camisinin avlusundadır (1790 ve 1811 tarihli)
NÜZHETİYE CAD: Gönül açıcı yer.
ORUÇ GAZİ SOK: Barbaros’un ağbisi, ünlü denizcidir (16.yy).
ÖĞDÜL SOK: Ödülün eski halidir.
PALANGA CAD: İki halkadan ve halattan oluşan bir kaldırma aletleri burada imal edilirdi.
PANGALTI: iki olasılık var; Ya Pancaldi adındaki bir Levanten’den veya İtalyan fırıncıların ürettikleri Pane Calde (sıcak ekmek) adından (İta. Foccacio-Poğaça olarak geçmiştir)
PARAÇOL SOK: Ahşap evlerde cumbaları destekleyen kalaslara denir.
PAŞABAHÇE:yy Sultan İbrahim’in Sadrazamı Hezarpare Ahmet Paşa’nın bahçelerinin bulunduğu yer idi.
PAZVANT SOK: Gece bekçileri anlamındadır.
PENDİK: Etrafı surlarla çevrili olan anlamına gelen “Pentikion” kelimesinden gelir.
RAMİ: Mustafa’nın sadrazamı Rami Mehmet Paşa’dan gelir. Atıcı anlamındadır.
RİVA: Eskiden adı İRVA olan bir Rum köyü idi.
RONCALLI SOK: Sonraları Papa olacak olan Papa 23. Jan, Vatikan temsilcisi olarak burada oturmuştu (1935-1944)
SAHRAYICEDİD: Yeni Sahra, yeni boş alan demektir.
SALACAK: Sala-köy, Salacak (köycük), küçük köy.
SAMATYA: Grekçe adı “Psamatia” bu da kumluk demektir.
SARAÇHANE: Fatih’in saraç işçiliği için yaptırdığı çarşılar buradaydı. Saraç, binek hayvanları için koşum, eyer yapan kişilere denirdi.
SARIYER: 1453’te ölen Sarı Baba Dergahı’nın kurucusu Sarı Er’den Sarıyer olmuştur. Sarı Er’in sandukası hala görülebilir. Hamam yapısının zemin katındadır.
SELAMİÇEŞME: Selami Şeyhi Ali Efendi’nin yaptırdığı çeşmeden gelir.
SELİMPAŞA: Mahmut dönemi Sadrazamı Mehmet Selim Sırrı Paşa’nın çeşmesinden
SERGERDELER SOK. Osmanlı ordusunun ilk saflarında gelişigüzel silahlı, disiplinsiz, “başıbozuklara denir. Bunlar düşmanı şaşırtır, morallerini bozardı.
SHİBUYA CAD. Üsküdar Belediyesi’nin kardeş kenti olan Japonya’nın bir kentidir.
SİLİVRİ: Bizans’ın “Selimbra”sı değişerek Silivri olmuştur.
SİRKECİ: Bizans zamanında “Strategion” adındaki limanın yeridir.
SUADİYE: 2. Abdülhamit’in maliye nazırı Ahmet Paşa’nın kızı “Suad Hanım’ın yaptırdığı camiiden (1907)
SULUKULE: Sur kulesinin altından akan Bayrampaşa (Likos) deresinden.
ŞEHZADEBAŞI: Kanuni’nin genç yaşta çiçek hastalığından ölen oğlu Mehmet için Mimar Sinan’a yaptırdığı cami ve külliyesi.(1547).
ŞİLE: Grekçe Mercan köşk demektir.
ŞİŞHANE: Aslı bir tür tüfek olan “Şeşhane”dir. Bir söz: “Altı kaval üstü şişhane-şeşhane” Altı kaval gibi yivsiz üstü yeni usul yivli şeşhane usulü.
TAHMİS: Yeni camiye yakındır. Kahve yapılan, satılan yer.
TAHTAKALE: “Taht el kale” “Kalenin Altı” anlamındadır.
TAKATUKA SOK: Eskimiş ahşap eşyalara takatuka denirdi.
TAKSİM: Suların taksim edildiği yer, maksem buradaydı (1732)
TARABYA: Güzel havasından dolayı; Terapi yeri, “Terabiye”den gelir.
TEBHİRHANE SOK: Üsküdar. Kolera gibi salgın hastalıklara karşı “dezenfeksiyon” yapılarının bulunduğu sokak.
TEŞVİKİYE: Abdülmecit bu yeni yerleşim yerine halkın yerleşmesi için teşvik eder. Bunun için de camii yaptırır.
TOZKOPARAN: Attığı ok toz koparan “Okçu Tozkoparan Ahmet Ağa’dan
TUZLA: Eskiden buralarda tuz havzaları vardı.
UNKAPANI: Kapan bir çeşit tartıdır. Un tartan. Burada un depoları vardı.
ÜSKÜDAR: “Kalkan” (Scutari) eğitimlerinin de verildiği Bizans askeri okulu buradaydı.
VALİDEİ ATİK: Eski valide. 3.Murat’ın anası Nurbanu Sultan Külliyesi’nden.
VEFA: Şeyh Vefa’dan gelir (15.yy)
VEZNECİLER: Vezne adı verilen metal muhafazalar burada imal edilirdi.
VOYVODA CAD: Bir tür subaşılıktır. Eflak (Romanya) Boğdan (Moldova) eyalet valilerine denirdi.
ZENCİLER YOLU: Üsküdar. Siyah tenli vatandaşların mesire şenlikleri yaptığı yer.
ZERGERDAN SOK: Gergedan boynuzu demektir. Burada kaliteli boynuz yapılırdı.
ZEYREK: Fatih devrinde yaşamış, Molla Zeyrek Mehmet Efendi’den.
ZİNCİRLİKUYU: Zincirlere bağlı kovalarla su çekilen kuyuların olduğu yer idi.
ZİVERBEY: 2. Abdülhamit’in saray mabeyincisi (harem ile diğer daireler arasındaki ilişkileri düzenleyen) Ziver Bey’in köşkü buradaydı.
ZUHURAT BABA: Fetih zamanında burada birden ortaya çıkan, zuhur eden bir ermiş su çıkarmaya çalışırken düşüp ölür, aynı yere gömülür.
CELÂL KÜÇÜK
KAYNAKLAR
- Haldun Hürel, İstanbul’un Ansiklopedik Öyküsü, Kapı Yayınları, 2010 İstanbul.
- Bilge Umar, Türkiye’deki Tarihsel Adlar, İnkılap Kitabevi, 1993, İstanbul
