EGE ADALARINI VE ONİKİ ADA’YI NASIL KAYBETTİK (1)
Ege Adaları çok dağınıktır, bunlar gruplar altında, coğrafi konumlarına göre adlandırılmışlardır.
1. KİKLAD ADALARI (Tavşan Adaları): Yunanistan anakarası yakınındalar; Andıra, Tinos, Sire, Mikonos, Nakşa, Bara, Yamurgi, Santorini, Anafi, Milos, Sifnos adalarına bu isim verilir.
2. KUZEY SPORAT ADALARI (Teselya Adaları): Şeytan (Gyaros), Eğriboz (Euboia), Akiatos (Skiatos), Skopelos, Alonissos, Pelagos, Piperi, Skiros
3. BOĞAZ ÖNÜ ADALARI (Kuzey Ege Adaları): Limnos (Limni), Samothraki (Semadirek), Agios Evstratios (Bozbaba), Thasos (Taşoz)
4. DOĞU EGE ADALARI (Saruhan Adaları): Lesbos (Midilli), Chios (Sakız), Samos (Sisam), Ikaria, Psara
5. ONİKİ ADA (Menteşe – Dodecanese – Güney Sporatlar): Astypalaia, Chalki (Herke), Kalymnos (kelemez), Karpathos (Kerpe), Kassos (Kaşot), Kastellorizo (Meis), Kos (İstanköy), Lipsi, Leros, Nisyros (İncirli), Patmos, Sym (Sömbeki), Tilos (İlyaki) ve Rodos
6. GİRİT ADALARI: Girit adasının yakınındakilerdir.
KISA KRONOLOJİ
İ.Ö 7-5.yy Ege Adaları Persler ile Grekler arasında sürekli el değiştirir.
İ.Ö 4.yy B. İskender Anadolu kıyılarını alınca Ege adaları da onun yönetimine girer.
İ.Ö 2. yy Roma Dönemi
4. yy Bizans Dönemi
11.yy Çaka Bey İzmir’i, sonra Midilli, Sisam, Sakız adalarını ele geçirir
12.yy Haçlıların işgali
13.yy Cenovalılar
1309 St. Jean Şövalyeleri Rodos ve 12 Ada’ya el koyarlar
1456 Fatih Sultan Mehmet Taşöz ve Limni’yi alır.
1462 Fatih Midilli Adası’nı alır.
1479 Fatih döneminde Kuzey Ege ve Doğu Ege adalarının çoğu fethedilmiş olur.
1522 Kanuni Sultan Süleyman Rodos’u ve Oniki adaları fetheder,
1566 Ege Adaları içerisinde fethedilen en son ada Sakız Adası olur.
1830 Yunanistan Bağımsızlık kazanır. Saron Adaları (Atina’nın güneyinde), Kiklad
Ve Kuzey Sporat adaları Yunanistan’a bırakılır.
1912 İtalya adaları işgal eder
1940 Alman işgali
1943 Ege Adaları Yunanistan’a verilir.
1947 Oniki Ada ve Meis İngilizler tarafından Yunan’a verilir.
GENEL
Ege Adalarının tamamı 19. yy.’a kadar Osmanlı yönetiminde idi. Yunanistan’ın bağımsızlığı ile Türklerin elinden çıkmaya başlar, 2. Dünya savaşı sonu ile tümü (Gökçeada ve Bozcaada hariç) Yunanistan’a verilir. Doğu Ege Adaları olan, Ayvalık karşısındaki lesbos (Midilli), Çeşme karşısındaki Chios (Sakız), Kuşadası karşısındaki Samos (Sisam) vs. Oniki Adalar’a dahil değildirler.
• Oniki Adalar Samos’un (Sisam) güneyindeki Patmos’dan başlarlar. Bu adalar hiçbir zaman Yunanlara ait olmamıştır. 20. yy.’ın başına kadar Türklere aittiler. Adaları kaybetmemizin en önemli nedeni 1911 yılında Trablusgarp savaşıyla İtalya tarafından işgal edilmiş olmalarıdır. Oniki Ada 2. Dünya savaşında Türkiye’nin ayakta kalma mücadelesi sırasında kaybedilmiştir. Rusların Türkiye’den toprak istemesi ve Boğazlarda hakkı olduğunu iddia ettiği döneme rastlar.
• 1947’de İngiliz Churchill’in ısrarı sonucu adalar Yunanistan’a verilmiştir. Ege Denizinde 3000’den fazla ada, adacık vardır.
YUNAN ANAKARASINA YAKIN ADALARIN KAYBEDİLİŞİ
Konu çok karışık olduğundan olayları tarihsel sıralamayla açıklamak kolay olacaktır.
• 1821: Yunanistan’da başta Mora’da olmak üzere Osmanlı’ya karşı isyanlar çıkar. İngiltere, Fransa ve Rusya; Osmanlı’ya karşı Mora’yı ve adaları geçici olarak himayelerine aldıklarını açıkladılar. Rusya açıkça Mora isyanını destekler.
• 1822: 1. Helen Cumhuriyeti kurulur
• 1827: 3 büyükler (İngiltere, Fransa ve Rusya) Navarin Deniz savaşında Osmanlı donanmasını bozguna uğratırlar.
• 1828: Osmanlı Rus savaşı çıkar. Ruslar Edirne’ye kadar gelirler.
• 1828 3 büyükler Osmanlıya Mora, Kiklad adaları ve Oniki Ada’yı himayeleri altına aldıklarını buraların geleceği konusunda sonraları karar vereceklerini bildiren bir nota verirler.
• 1829: Ruslarla Edirne antlaşması yapılır. Rusların baskısı sonucu Osmanlı Yunanistan’ın bağımsızlığını kabul eder. (2.Mahmud dönemi)
• 1830: Zamanın 3 büyükleri İngiltere, Fransa ve Rusya arasında Londra Protokolü yapılır. Bu protokolle Yunanistan’ın sınırlarını belirlerler. Osmanlı bu sınırları kabul eder. Yunan anakarasına yakın adalar; Saron Adaları (Atina’nın güneyinde), Kiklad ve Kuzey Sporat adaları bağımsız Yunanistan’a bırakılır.
• 1832: 3 büyükler Yunanistan adına İstanbul’da bir antlaşma daha imzalarlar. Yunan devletinin garantörlüğünü üstlenirler. Osmanlı bağımsız Yunanistan devletini tanır. İngiltere, Rusya’nın Yunanistan üzerinde hakimiyet kurma çabalarına karşı tavır alır. Bu Yunanistan sınırlarının kısmen küçük kalmasına etki yapar. Diğer Ege Adaları Osmanlı’da kalır.
NOTLAR
1. Meis adası bu gruptan ayrı bir tarihsel süreç yaşar.
2. Grekçe Asporat: dağınık, Kiklat: Çember, Boreia: Kuzey, Porthmos: Geçit, Boğaz demektir.
3. Dodecanese: Grekçe Dodeka-Oniki+ Nesos-Adalar
4. 17 Mart 1821 günü başlayan bağımsızlık isyanı sonradan 25 Mart 1821 olarak Yunanistan’ın ulusal günü olarak kabul edilmiştir. Bu Cebrail’in Meryem Ana’ya İsa’nın doğacağı günün müjdesini verdiği gündür.
KAYNAKLAR
• Türkiye ve Oniki Ada Hazal pabuççular, İş Bankası Yayınları 2019
• Rodos ve Oniki Ada’nın Yunan Hakimiyetine Girişi ve Yunanistan’ın Adalarda Yaşayan Türklere Yönelik Uygulamaları Necdet Hayta, Türk Tarih Kurumu
• Ege Sorunları Türk Deniz Araştırmaları Vakfı, Sertaç Hami Başeren, 2006 Ankara
• Adnan Muhacir II. Dünya Savaşı ve Sonrasında Türkiye’nin Oniki Ada Türkleri Politikası (1939-1947)
• https://www.ismetinonu.org.tr/12-adalar-elimizden-nasil-cikti/
• Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler Afet İnan işBankası Yay. 1959
Selamlar
Celal KÜÇÜK
