İZMİR’DE YER ADLARI (E-M)
CELAL KÜÇÜK
- EŞREF PAŞA: Hacı Mehmet Eşref Paşa, İzmir Belediye başkanlığı yapmış Osmanlı Paşasıdır (1895-1907). İzmir’de başta çok sayıda eser yapar.
- FAHRETTİN ALTAY: Grek işgali altındaki İzmir’e ilk giren süvarilerin komutanıdır (1880-1974. Soyadını Altay Spor Kulübünden alır. Fahrettin Paşa’nın anlattığına göre; Mustafa Kemal ile birlikte İzmir’de İngiliz karmasına karşı oynayan Altay Spor Kulübü’nün maçını izlerler. Paşa Altay’ın galibiyetine çok sevinince, soyadı kanununda Atatürk tarafından bugünün anısına kendisine Altay soyadı verilir.
- FEVZİ PAŞA: Mareşal Fevzi Çakmak Paşa (1876-1950), Kurtuluş Savaşından sonra TBMM Başkanlığı da yapmıştır.
- FOÇA: Antik PHOKAİA kentinin adından gelir. Grekler fok balığına tombul anlamında Phoka derler. Fokların bol olduğu Phokaia zamanla FOÇA olur.
- GAZİEMİR: Aslında Gazi Umur olmalıdır. 1326 yılında İzmir’i alan Mehmet Aydınoğlu Gazi Umur Bizanslılarla savaşlarda çok başarılı olur. Ege adalarında yaşayan Latinler Papa’dan yardım isterler. Haçlılar lzmir’e saldırır, İzmir kalesini alırlar, 1348’de İzmir’i geri almak isteyen Gazi Umur Bey ordusunun önünde kaleye saldırır, ama alnından okla vurularak ölür. Birgi’de babasının yanında defnedilir.
- GAZİLER: Eski adı Aya Vukla idi. Gazi: Gaza eden
- GEDİZ: Nehir Kütahya’nın Murat Dağından doğar. Gediz ilçesinden geçtiği için ilçenin adıyla anılmaktadır.
- GİRNE Bulv. Kıbrıs’ın ünlü şehridir. Kıbrıs’taki Kyrenia Dağının adının değişmiş halidir.
- GÖZTEPE: Susuz Dede Tepesi göz şeklindedir.
- GÜMÜLDÜR: Grekçe Kumunduri, Kumondruli, Kumodrula gibi bir addan bozma olabilir. Bu ad, “Kutsal-Ma Tapınağı” demektir. Gümüldür yöresinde, Zeus’un bir tapınağı vardı.
- GÜMÜŞDERE SOK: Eski adı Pofetilya idi.
- GÜNDOĞDU MEYDANI: Eski adı Bella Vista-Güzel Görüntü (manzara) idi. 1997’de kıyı şeridi 150 metre genişlikte doldurulur, vapur iskelesi ve meydan yapılır. 2003 yılında Heykeltıraş Ferit Özşen tarafından “Cumhuriyet Ağacı” anıtı yapılır.
- GÜNEŞ SOK: Eski adı Barba Yanni idi.
- GÜZEL AYDIN SOK: Eski adı Aya Konstantino
- GÜZELBAHÇE: Buradaki Antik Klazomenia şehrinin adı Klizman olarak söylenir. Vali Kazım Dirik’in önerisiyle (1936) buna benzeyen kelime olarak Kızılbahçe yapılır. Bu da komünizmi çağrıştırdığından 1954’de Güzelbahçe olarak değiştirilir.
- GÜZELYALI: Eski adı Sultan Reşat (5.Mehmet 1909-1918) adından Reşadiye idi. Cumhuriyet döneminde yosunların oluşturduğu pis kokusundan Kokaryalı denir. Bu olumsuz ad değiştirilir Güzelyalı yapılır.
- GÜZELYURT: Eski adı Hahambaşı idi.
- HALİL RIFAT PAŞA: 2.Abdülhamid döneminde, Sivas, İzmir valiliği ve Sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır (1827-1901) İzmir (Aydın) valisi iken bu caddeyi imara açar. Sivas-Ordu yolunu açarken söylediği ”Gidemediğin yer senin değildir” sözü ünlüdür.
- HALKAPINAR: Çok kaynaklı pınar havuzu anlamındadır. Bir söylenceye göre pınarın suyu taşınca çevreyi su basar. Bunu önlemek için pınarın ağzına demir bir kapı konur ve bu da halka ile kapatılır. Halkalı Pınar denir. Evliya Çelebi de halkalı pınar diye yazar.
- HAVRA SOK: Musevi Sinagoglarının yoğunluğu nedeniyle böyle anılır. Bu sokakta ve yakınlarında 9 havra ve eski Hahambaşılık binası vardır: Sinagoglar: Hevra (17.yy), Ets Hayim, Algazi (18.yy), Şalom, Sinyora (16.yy), Algazi Portekiz, Bet-Hilel, Bikur Holim (18.yy) sinagoglarıdır. (Birbirlerine yakın bu kadar çok sinagog olmasının nedeni değişik yerlerden gelen Musevilerin adetlerinin ve hatta dillerinin farklı olmasından)
- HİSAR CAMİİ: İzmir’in en eski camisidir. Molla Yakup Bey tarafından yaptırılır (1598). Eski Liman kalesi-hisarı üzerinde yapıldığından bu adla anılır.
- HOCA AHMET YESEVİ: 1093-1166 İlk büyük Türk mutasavvıfı olan (tasavvuf ile uğraşan) İslam alimidir. Anadolu’ya hiç gelmemiştir.
- HOCA TAHSİN SOK: Kordon. Eski adı Kanovole idi. Hoca Tahsin Efendi (1811-1881). Paris’te burslu eğitime gönderilir. Darülfünun (İstanbul Üniversitesi) ilk rektörü olur. (1870). Batı bilimlerini Osmanlılara öğretme gayreti hoş görülmez. Müslümanların inançlarıyla oynuyor diye suçlanır.
- ILDIRI: Çeşme Erythrai antik kenti. Parıltı ve alacakaranlık anlamındadır.
- İKİÇEŞMELİK: Tarihi iki çeşmenin olduğu yer.
- İSTİKLAL: Eski adı Beni İsrail idi.
- KADİFEKALE: PAGOS’a bakın
- KAĞNI SOK: Eski adı Fasulya idi.
- KAHRAMANLAR: Eski adı Mortakiye idi.
- KARABAĞLAR: Kara üzüm bağları ile kaplıydı.
- KARABURUN: Strabon Melaina Burnu diye yazar. Bu da Melas-Melainos kara, esmer demektir. Grekçe ’den Türkçe ’ye çevrilmiştir. Latince adı Capo Calaberno idi. Karaburun ses olarak buna da çok benzer. İkinci varsayım ise Türklerde yön adlarının renklerle belirtilmesindendir. Kuzeydekine Karaburun, Güneydekine (Eşendere) Akburun denilir. (Aynı varsayım Karadeniz, Akdeniz için de söylenir.)
- KARAFATMA TEPESİ: Kurtuluş savaşının kadın kahramanlarından Erzurumlu Kara Fatma’nın (1888-1955) anısına.
- KARANTİNA:1845’te patlak veren vebaya karşı burada karantina binası yapılır. Kelime, 17.yy.da Venedik’e gelen gemilerdeki yolcular bulaşıcı hastalıklara karşı önlem olarak 40 gün gemide bekletilirdi. İtalyanca “Quaranta Giorni” “Kırk gün” den gelir.
- KARATAŞ: Kırkmerdivenlerin yanında büyük bir Karataş bulunur.
- KARŞIYAKA: Burası Konak’ın karşı yakasıdır. Eski adı Kordelya idi. Bu adın 3.Haçlı seferine donanmasıyla katılan İngiliz Arslan Yürekli Richard’ın Fransızca lakabı “Coeur de Lion”dan, “Kordelya” olduğu söylenmektedir. Bilge Umar : İtalyanca ipçik sözcüğünden gelmiş olabileceğini yazar: “ Herhangi bir dönemde Coeur de Lion olarak kullanıldığının hiçbir kaydı, belgesi, kanıtı yoktur. İtalyanca Cordella-İpçik sözcüğünden bir Kordela (Şeritçik) sözcüğü ve bundan türetilme Kordeliazo (şeritlemek, sınırlamak) fiili vardır.” Bu da İtalyan Levantenlerin koyduğu bir ad olmalıdır.
- KEMALPAŞA: Eski adı Nymphaion’dan (Su perileri Nymph’lere adanmış çeşmeler) kısaltılmış NİF idi. Kurtuluş savaşında 9 Eylül 1922’de Mustafa Kemal Paşa burada konaklamıştır.
- KEMERALTI: Üzeri tonozla örtülü bir kapalı çarşı görünümünde olduğundan kemerin altı denmiştir. Denizin doldurulması ile oluşturulmuş alan üzerindedir (1650-1670). İçinde çok sayıda han, çarşı ve sinagog vardır.
- KINIK: Bozokların Kınık boyundan
- KİRAZ: Antik adı Kleos-Klaos idi. Osmanlı döneminde Keles-Kilas 1948’de ise Kiraz yapılır. Grekçe “Kelassayani”- “Güzel geçit yerleşimi” demektir.
- KONAK: İzmir derebeyi Katipzade Mehmet Çelebi’nin burada bir konağı vardı. Sonraları da hükümet Konağının olduğu yer olmuştur.
- KORDON: Burada “Kıyı Şeridi” demektir. 1930 yılında İzmir’de sokak adları yeniden düzenlenir: Birinci Kordon Atatürk; İkinci Kordon Cumhuriyet caddesi olarak adlandırılır.
- KORDON PIER: “Kordon İskelesi” demektir. (Fransızca Pier ile Pierre-Petrus aynı kökten gelir kaya anlamındadır)
