MEHTERAN
CELAL KÜÇÜK
Mehter gurur ve görkemdir. Türklerde, hakimiyet ve gücün sembolüdür. Mehter müziği, savaşta Türk askerinin motivasyonunu artırır, düşmanı psikolojik baskıyla korkuturdu. Osmanlı ordusunun kazandığı zaferlerde büyük rol oynamıştır. Mehter çalgılarının gür sesi, yeri göğü inleten nağmeleri hep gurur kaynağı olmuştur.
- Osmanlı ordusunun Mehteran takımı Yeniçeri birliğine bağlı bir bando grubuydu ve dünyanın en eski askeri müzik topluluğudur.
- Mehter: Farsça Mihtar’dan gelmedir. Bu da “en büyük, en üstün ve müjdeci” demektir. Mehteran: An Farsça çoğul ekidir (diğeri: fa ), mehterler anlamına gelir. Can, canan-canlar; derviş dervişan-dervişler, fatih fatihan-fatihler gibi
- Türklerin, savaşlarda davul ağırlıklı müzik aletleri kullandıkları bilinmektedir. Mehter Takımı’nın kökenleri Orta Asya’ya dayanır. Ilk olarak Hunlarda görülür. Yüz yıllar boyunca Türk devletleri tarafından savaşlarda farklı çalgı aletleri kullanılmıştır.
- Selçuklu Sultanı 2. Mesud, Osman Gazi’ye verdiği hakimiyet fermanı ile birlikte başta kırmızı çuha ile kaplı davullar olmak üzere mehter müzik aletleri gönderir. Bunlar Osmanlı’da mehterin kuruluşu sayılır (1284). Armağanların geldiği zaman, Osman Gazi’nin ayağa kalkarak nevbet (konser vermek) çaldırdığı söylenir. Osman Gazi’ye saygıdan mehteran gösterilerinde kırmızı davul hala görülmektedir.
- 1402’de, Ankara Savaşı’nda hem Yıldırım Bayezid’in hem de Timur’un ordularının savaş müziği çaldığı bilinmektedir. 1453’de Fatih, İstanbul’u fethederken en az 300 kişilik mehter birliği müziğiyle fetihe destek olmuştu.
- Mehteran savaşa giderken at sırtında çalarak yol alırlardı, çarpışmalarda daha büyük bir coşkuyla çalarlar. Kale kuşatmalarında düşmanı uyutmamak için kalenin dibinde sabaha kadar çalarlardı. Kılıç alaylarında, cülus verildiğinde, zaferlerde, şehzadelerin doğum ve sünnet düğünlerinde de konser verirlerdi. Barış zamanında “mehter yeri”nde, seferde padişahın otağının önünde nevbet vururlardı.
- Mehter takımı hilal şeklinde toplanır, mehterbaşı ağa elinde bir zurna ile hilalin ortasına gelir ve “ Merhaba ey mehteraaan!” der, sağ eli göğsünde selam verir. Mehterler de “Merhaba mehterbaşı ağa!” diye cevap verirler. Mehterbaşı “hasduuur (rast dur – doğru dur), nevbete salaaa!” (Haydi nevbet vurmaya) der ve ardından çalınacak marşın adını söyler, “haydi yallah!” komutuyla nevbeti başlatırdı.
- 1826 yılında, mehteran 2. Mahmud tarafından yeniçeri teşkilatı ile birlikte kaldırılır. Yerine batıdaki bandolar örnek alınarak “Muzikayı Hümayun” kurulur, (1828). Başına da İtalyan müzik bilgini, sonradan paşa olacak, Giuseppe Donizetti
- 1900’lü yıllarda Enver Paşa’nın emriyle “Mehteran-ı Hakaniye” adıyla yeniden kurulur.
- Balkan Savaşları (1912-1913) ile 1. Dünya Savaşında (1914-1918) Osmanlı cephelerinde mehter müziği askerin moral kaynağı olur.
- 1914’te Yeni bestelerden bir repertuvar oluşturulur.
- 1935 yılında mehteran bölüğü tekrar kaldırılır.
- 1952’de Genelkurmay Başkanı Nuri Yamut tarafından askeri müze bünyesinde tekrar kurulur. 29 Mayıs 1953’te İstanbul’un fethinin 500. yılı kutlama törenlerinde mehteran halkın büyük beğenisiyle karşılanır. Bugün Türk Silahlı Kuvvetlerinin Mehteran Birliği, Kültür ve Turizm Bakanlığı. İstanbul, Ankara, Bursa Büyükşehir Belediyeleri, Marmara, İstanbul Üniversiteleri ve bazı STK’lar ve derneklerin mehteran takımları vardır.
BAZI MARŞLAR
1914’te Osmanlı döneminin eski marşları unutulduğundan yeni marşlar bestelenir: Mehterhanei Hakani -Mehter Marşı, Ceddin Deden Neslin Baban, Fetih Marşı, Genç Osman, Plevne Marşı, Hücum Marşı, Mülazım Marşı, Estergon Kalesi, Akıncılar Marşı, Zafer Marşı
- Mehter müziği Batı askeri müziğine ilham vermiştir. Mozart, Türk Marşı (Rondo alla Turca) adlı eserini bestelerken mehter marşlarından esinlenmiştir. Bu eser Batılı müzikler gibi 4/4’lük ölçüyle değil de mehter marşları gibi 6/8’lik ölçüyle bestelenmiştir.
- Viyana Kuşatmasında şehrin çevresinde mehter takımları gece gündüz nevbet vurur. Mehterlerin müzikleri kadar kıyafetleri de ilgi kaynağı olur, bu da Viyanalılar üzerinde çok etkili olur. Kuşatmanın bozguna uğramasıyla en son ve korumasız olan mehteran geri çekilirken tüm çalgıları düşman tarafından ele geçirilir. Bu çalgılar bugün çeşitli Avrupa müzelerinde sergilenmektedir.
NOTLAR
- Mehterin bir sola bir sağa dönerek yürümesi: Bu yürüyüş düzeni yanlış olarak “mehter gibi iki ileri, bir geri” sözünün ortaya çıkmasına neden olmuştur. Mehteran duraklar ama geri adım atmaz. Bu ritmik ve düzenli hareketler, askerlerin birlik ve beraberlik duygusunu pekiştirir, Müziğin temposuna ve ritmine uyum sağlar. Sağlı sollu dönüşlerde cephe göstererek izleyenlere mehterin görkemini sergiler ve de seslerini daha iyi duyururlar.
- Hu-Hü çekmek, çağırmak: “Hü” Arapça “O” anlamına gelir ve Allah kastedilir. Tasavvufta “Hü çağırmak”, Allah’ı anmak, zikretmek veya dua etmek anlamına gelir.
KAYNAKLAR
- İslam Ansiklopedisi, Mehter maddesi
- Türkler Ansiklopedisi 12.cilt
- Meydan Larousse Ansiklopedisi Mehter maddesi
