ROMALILAR’DA PARA
CELAL KÜÇÜK
- Latince para anlamına gelen söz PECUNIA, hayvan; Pecus’dan gelmedir. Bu da, ödemelerin hayvanla, sığırla yapıldığı zamanları çağrıştırır.
- Roma’da imparatorluk döneminde Greklerden kalma şehirlerin para basma yetkileri kaldırılır, sadece imparator ve Senato’nun iznine tabi olur.
- Roma’nın ilk sikke benzeri parası Aes Signatum (Damgalı bronz) adında, 16 x 9 cm çapında ve 1.5 kğ ağırlığında dikdörtgen bronzlardı. Üzerlerinde Romanom (Romalıların), yazısı vardı.
- Roma İ.Ö.753’te kurulmuş olmasına karşın, ilk sikke ancak İ.Ö.3.yy’ın sonlarında çıkartılan Denarius’tur. Yarım denarius’a Quinarius, çeyrek’e ise Sestertius – Sesterces (SS) denirdi.
- Denarius- Dinar, Roma İmparatorluğunun 400 yıldan fazla süre lider para birimidir. Şekli çok çeşitlidir; çünkü her sikke ustası sikkelere dilediği gibi şekil verebilmekteydi. Bu “Aile Sikkelerinin” üzerinde çoğunlukla mitolojiden ve Roma tarihinden motiflerin yanı sıra, sikke ustasının atalarının da motifleri bulunmaktadır.
- Roma paraları resmi olduklarından da günümüze çok anlamlı mesajlar bırakmışlardır. Paralar imparatorların propaganda aracı işlevi de görürlerdi. İmparator halka yeni bir olayın önemini belirtmek, aşılamak için sikkeleri kullanırlardı. Örneğin, Antonius Pius (86-161) Roma’nın kurucu atası Troyalı Aeneas’ın İtalya’ya çıkışının 900.yılını gösteren sikkeler bastırarak halkın vatandaşlık duygularını kuvvetlendirmek ister. Türkiye’de bu hala devam etmektedir. Önemli günler için anı paraları, madalyonları basılmaktadır.
- Julius Caesar ölümüne kadarki dönemde kısa süre içinde büyük miktarda “kendi” sikkesini bastırmıştır. Sonraki dönemlerde Romalı politikacıların da portrelerinin resmedilmesi sıklık kazanır. Konsüller sikkeleri diye adlandırılan (aile sikkeleri) üzerinde eşlerinin de resmedildiği görülmektedir. Roma’nın tek altın sikkesi julius Caesar tarafından basılan Aureus’tur (Aurum – altın, Aureus – Altından). İmparatorluk döneminin başlıca 3 sikkesi As, Dupondius ve Sestertius’tur. Bunların çap ve ağırlıkları sürekli değiştirildiğinden karıştırılır, ancak renklerinden tahmin edilebilir: As bakırdan yapıldığından kırmızımsı diğer ikisi ise pirinçten yapıldıklarından sarımsı renktedirler.
- Birçok şeyde olduğu gibi Roma’da Augustus zamanında ekonomide de köklü değişiklikler yapılır. Enflasyondan dolayı Roma parası Denarius’un gümüş oranı düşürülür. Gelen imparatorlar ekonomiyi düzeltmek için sürekli olarak paranın gümüş oranını düşürürler. Romalılarla alışveriş yapanlar bunu farkedince gümüş oranı çok azalmış Denarius yerine saf gümüş talep etmeye başlarlar. Bunun üzerine Caracalla (İ.S. 198-217) zamanında Denarius yerine gümüş oranı yüksek ve 2 Denarius değerinde Antoninianus bastırılır. Bu da enflasyonu durduramaz. Paraların gümüş oranları düşürülmeye devam eder. Diocletianus (İ.S. 294) zamanında fiyatlar ve ücretler dondurulur. Yeni Argenteus (Argent-gümüş) adlı gümüş para basılır. Bu da enflasyonu durduramaz, İ.S 4.yy’da fakirlik iyice çökünce insanlar sadece karın tokluğu için kendilerini köle olarak satarlar.
- İ.S. 5.yy’da basılı bronz sikkelerde görünen rakamlar sikkenin çapını belirtir (AE20, AE30 gibi).
- Şehir adı kısaltmaları da sikkenin hangi kentte basıldığını gösterir. Roma dışındaki en önemli devlet darphaneleri: Caesarea (Kayseri), Anthiochia (Antakya) ve Alexandreia (İskenderiye) idi.
Roma sikkeleri üzerinde görülen bazı kısaltmalar:
CAES: Caesar,
AUG: Augustus,
GER: Germanicus,
PM: Pontifec Maximus-Dinin Başı,
TRP: Tribunicia Potestate-Sivil İrade,
İMP: İmperator,
PP: Pater Patriae – Vatanın Babası
COS: Consul,
DN: Dominus Noster – Efendimiz
PF: Pius Felix – Dindar Mutlu,
SC: Senatus Consulto – Senato Kararı
NOTLAR
- Pecunia sözcüğü ünlü Roma deyişinde geçer. *Pecunıa Non Olet” – “ Para kokmaz”. İmparator Vespasianus’un tuvaletlerden aldığı vergiye itiraz eden oğluna söylediği sözdür. (Bazı ülkelerde bu sözden dolayı genel tuvaletlere Vespasian denmektedir.)
- Roma sikkelerinde önemli kişi resimleri profilden, Bizans sikkelerinde ise cepheden gösterilir.
- İslam ülkelerinde de ,14 karat ağırlığında altın sikkeye Denarius’dan “Dinar” Bu hala birçok ülkenin para biriminin adıdır.
- İstakoz: Gr. Astakos, osteon – kemik’den türemiştir.
- Türkiye’de bir nümizmatik müzesi Her müze kendi sikkelerini sergilemektedir.
- Argentina, Arjantin: gümüşümsü, Gümüş Ülkesi, İspanyolca “Rio de la Plata”; Rio-nehir+ Plata-Gümüş (gümüş nehri), adının Latinceleşmiş halidir.
- Modern anlamda İlk para darp makinesi ise ancak 17.yy’da kullanılır.
- Moneta: Romalılarda para basılan yer, Buradan İng. Money türemiştir.
- Antonius Pius (İ.S. 86-161), 900. Kuruluş yılı 900-753=İ.S.147 ‘e rastlar ki bu da A. Pius’un iktidarda olduğu tarihtir.
BİRKAÇ SÖZ
- A successful man is one who makes more money than his wife can spend, a successful woman is one who can find such a man. Lana Turner, Amerikalı aktris (1921-1995)
-Başarılı bir erkek karısının harcayacağından daha fazla para kazanandır, başarılı bir kadın ise böyle bir kocayı bulandır.
- If someone says” It’s not the money, it’s principle” It’s the money. Angelo Valenti, yazar (1897-1982)
-Eğer biri konu “para değil, prensip” diyorsa, konu paradır.
- The quickest way to get rid of people is to lend them money. Anita Blackmon, yazar (1893-1943)
-İnsanlarda kurtulmanın en çabuk yolu onlara borç para vermektir.
- When I was young, I used to think that money was the most important thing in life. Now that I am old. I know it is. Oscar Wilde, yazar (1854-1900).
-Küçükken hayatta en önemli şeyin para olduğunu sanırdım, şimdi yaşlandım ve biliyorum ki, öyle imiş.
Selamlar / Celal KÜÇÜK