İNSANLIK VE DİNLER TARİHİNDE SÜMERLERİN İLKLERİ
TARİHTE İLK OKUL SUMERLERDE KURULMUŞTUR
İ.Ö. 2500’lerden kalma çok sayıda “ders kitabı” bulunmuştur. Eğitimin sadece zengin çocuklarına yönelik olduğu araştırmalarda kesinlik kazanmıştır.
İLK İŞLENEN GENÇLİK SUÇU ÖRNEGİ
“Bana bak, adam ol. Meydanlarda başıboş dolaşma, caddelerde sürtme. Sokakta yürürken çevrene bakınıp durma. Alçakgönüllü ol, öğretmenine ondan çekindiğini göster. Korktuğunu belli edersen senden hoşnut kalır.”
İLK MECLİS
İnsanlık tarihindeki ilk siyasal “meclis” İ.Ö 3000’de bir araya geldi. iki “ev “den oluşuyordu: bir “senato” ya da ihtiyarlar meclisi ve “alt ev” ya da devletin eli silah tutan yurttaşlarından oluşan meclis.
İLK TARİHÇİLER
En erken tarihçiler İ.Ö 2500’lerde Güney Sümer’de, Ur-Nanşe zamanından Urukagina zamanına kadar süren dönemin politik tarihini, adsız tarihçilerin hazırladığı bir grup kayıttan öğreniyoruz .
İLK VERGİ İNDİRİMİ
Sümerli yurttaşlar vergi yükü altında ezilirken, Urukagina adlı yeni, bir hükümdar ortaya çıkar. Urukagina birçok vergi denetçisini görevden alır. Bir adam karısından boşandığında, ne denetçi ne de veziri hiçbir şey almayacaktır. Bir ölü mezarlığa götürüldüğünde memurlar ölünün mallarından öncekine göre daha azını, bazı durumlarda yarısından da azını alacaklardır. Bir tablet: “Urukagina, Lagaş yurttaşlarına özgürlük getirmiştir.”
İLK MAHKEME KARARI
İ.Ö 1850 dolaylarında Sümer ülkesinde bir cinayet işlenir. Lu-lnanna adlı bir tapınak görevlisini öldürülür. Dava Nippur’daki mahkeme işlevi gören Yurttaşlar Meclisi’nde görülür. Mahkeme sonunda, Nippur meclisince üç kişiye ölüm cezası verilir.
İLK İLAÇ FORMÜLLERİ KİTABI
İ.Ö 3000 sonlarına doğru yaşamış olan isimsiz bir Sümerli hekim, meslektaşları ve öğrencileri için en değerli tıbbi reçetelerini bir araya getirip kaydetmeye karar verir. Tablet oldukça incelikli kimyasal işlemler ve süreçlerle ilgili, derin bir bilgi birikimi sunar
İLK İNSANLIK KOZMOGONİSİ VE KOZMOLOjlSİ
Yeri düz, bir disk olarak, göğü ise, kubbe biçiminde katı bir yüzeyle örtülü çukur bir yer olarak düşünüyorlardı. Evren, “gök-yer” bir biçimde doğmuştur. Aralarında, yerden göğü ayıran, hareket eden ve genleşen “atmosfer” vardır. Bu atmosferin dışında parlayan cisimler ay, güneş, gezegenler ve yıldızlar biçimlenmiştir.
İLK AHLAKSAL ÜLKÜLER
Sümerli düşünürlerin, dünya görüşlerine uygun olarak, insana ve yazgısına abartılı bir güvenleri yoktu. İnsanın çamurdan yoğrulduğuna ve tanrılar, tanrısal etkinliklerini rahatça gerçekleştirebilsinler diye onlara yiyecek, içecek ve barınak sağlamak için yaratıldıklarına emindiler. Sümerli bilgeler insanın başına gelen felaketlerin, kendi günahlarının ve kötülüklerinin bedeli olduğuna inanırlar ve bunu öğretirlerdi.
İLK MUSA – İLK EYÜP – İLK NUH
Tevrat’ın bu ünlü 3 şahsiyetin benzerleri Sümer tabletlerinde aynen anlatılır.
İLK ATASÖZLERİ VE ÖZDEYİŞLER
Tevrat’taki “Süleyman’ın Meselleri” kitabının insanlık tarihindeki en eski’ atasözleri ve özdeyişler olduğuna inanılırdı. Mısır uygarlığının keşfedilmesiyle, Mısır atasözleri ve ahlak kuralları ortaya çıkarıldı. Bunlar da yazılı insanlık tarihinin en eski aforizmaları ve atasözleri değildi. Sümer atasözü yazıtları, Mısır derlemelerinden birkaç yüzyıl daha geriye gider. Örnekler:
Seni suya koysalar, suyu kirletirsin, Bahçeye koysalar, meyveler çürümeye başlar.
Ölüme mahkümüz, harcayalım; Uzun yaşayacağız, biriktirelim.
Yoksul için, ölmek yaşamaya yeğdir; Ekmeği varsa, tuzu yoktur, tuzu varsa, ekmeği yoktur, eti varsa, kuzusu yoktur, kuzusu varsa, eti yoktur.
Bir kadına ya da çocuğa bakmayan kişinin, Burnuna yular takılmamıştır
Evde huzursuz bir kadın, derde dert katar.
Dostluk bir gün sürer, Akrabalık hep devam eder.
Yabani öküzden kaçarken, önüme yabani sığır çıktı
Daha tilkiyi yakalamadan, boynuna takacağı haleyi hazırlıyor,
İLK HAYVAN FABLLARI
Yunanlılar ve Romalılar, hayvan fablları edebi türünün doğuşunu, Ezop’a bağlarlardı. Sümer’de bunlara çok örnek vardır:
Köpeğin açgözlülüğü şu iki kısa fablla betimlenmiştir:
1 . Eşek ırmakta yüzüyormuş, köpek de ona sıkı sıkı tutunmuş şöyle diyormuş: “Kıyıya çıkar çıkmaz onu yiyeceğim.”
2. Köpek bir ziyafete gitmiş, ama orada bulunan kemiklere baktıktan sonra şöyle diyerek uzaklaşmış: “Şimdi gideceğim yerde bundan daha çok yiyecek bulurum.”
3. 9 kurt ve bir onuncusu 5-10 koyunu boğazladılar. Onuncusu açgözlüydü ve haince şöyle dedi: “Bunları size paylaştıracağım! Siz 9 kişisiniz, öyleyse bir koyun sizin ortak payınız olacak. Ben de bir kişi olduğuma göre, dokuzunu alacağım. Bu da benim payım olacak.”
KITABI MUKADDES’LE İLK BENZERLİKLER İLK DİRİLİŞ ÖYKÜSÜ
Sümer şiiri “Gılgamış, Enkidu ve Ölüler Diyarında”, Enkidu’nun gölgesinin çıkıp kendisini bekleyen efendisi Gılgamış’ın kollarına atılması ilk diriliştir.
İLK “AZİZ GEORGE”
Ejderha-öldüren en ünlü Yunanlılar Herakles ve Perseus’dur. Hristiyanlığın yükselişiyle, bu kahramanlık göstergesi azizlere geçer; Aziz George, Ejderha ve benzerleri bunun kanıtıdır. Ejderhanın öldürme teması İ.Ö 3000 yıllarında Sümer mitolojisinin önemli bir motifi idi.
İLK AŞK ŞARKISI
“Güvey, canımın içi, Gönül açar güzelliğin, bal gibi tatlı.
Aslan, canımın içi, hoştur güzelliğin, bal gibi tatlı.
Beni esir ettin, titreyerek önünde durayım. Güvey, yatak odasına götür beni,
Beni esir ettin, titreyerek önünde durayım. Aslan, yatak odasına götür beni.”
İLK KÜTÜPHANE KATALOGLARI
Sümerlerin hazırladığı bir “kitap listesi” 6.5 cm boyunda ve 4 cm genişliğinde bir küçücük tablettir. Yazar her iki yüzünde ikişer sütunda 62 edebi eserin başlığını yazmayı başarmıştır.
İNSANLIĞIN İLK ALTIN ÇAĞI
Klasik mitolojide Altın Çağ, insanların zahmet çekmeden, didişmeden yaşadığı kusursuz bir mutluluk çağı olarak betimlenir. Sümer edebiyatında da, insanlığın ilk Altın Çağı düşüncesini konu alan bir tablet var. Bu destan içindeki 21 dizelik bir pasajda, bir zamanlar barış ve güven içinde olan ve insanın bu neşeli ülkeden çıkışıyla sona eren bir devirden söz edilir.
İLK “HASTA TOPLUM”
Günümüzde enflasyonun başlıca nedeni savaştır ve bu, kadim Sümer’de de geçerliydi. Gutilerin saldırısıyla yerle bir edilen Sümer’de fiyatlar öyle yükselir ki, her yerde 200 kat kadar artar. Savaşın acı meyvelerini tadan Sümer halkı, barış ve güvenlik özlemi çekerler. İ.Ö 2300’lerde Lugalzaggesi, hükümdar olduktan sonra egemenliğindeki halkların “kırlarda (huzur içinde) uyumaları” ile övünür.
İLK DİNSEL AĞITLAR
Sümer ağıtları, ülkelerine, kentlerine ve tapınaklarına yapılan sürekli saldırılara karşı Sümerli ve Akadlı şairler tarafından yaratılıp geliştirilmiş melankolik bir edebiyat türüdür. Kökleri İ.Ö 24.YY’a kadar gider. Arşivcilerinden biri bize, yakılıp, yağmalanmış ve kirletilmiş Lagaş tapınakları ve kutsal alanlarının oldukça ayrıntılı listesini içeren bir belge bırakmıştır.
İLK MESİHLER
Sümer şairleri, Babilli Hammurabi ve ardıllarına değin devam eden, hükümdarları şairleri yücelttikleri pek çok krallık ilahisi yazmışlardır. Bunlar bize kralın gerçek karakteri ve güvenilir tarihsel başarılarından çok, ideal hükümdar tipini, halkın düşlediği ve özlemini çektiği bir tür Sümerli Mesih portresi, çizerler.
İLK UZUN MESAFE KOŞUSU ŞAMPİYONU
Sümer ve Akad’ın en ünlü krallarından birinin oğlu olan Şulgi şöyle der:
“Adım uzak günlere erişsin,
(insanların) ağzından düşmesin diye,
Ünüm ülkenin her yanına yayılsın diye,
Bütün ülkelerde övüleyim diye”, devam ederek; Nippur’dan Ur’a, 15 “çift saatlik” mesafeyi – (yaklaşık 150 kilometre), yalnızca bir “çift-saatlikmiş gibi koştuğunu söyler.
KAYNAK:
• Samuel Noah Kramer, Tarih Sümer’de Başlar, Yazılı Tarihteki Otuz dokuz İlk, Kabalcı Yayınevi 2002 İst.
• Muazzez Ilmiye ÇIĞ çeşitli kitapları
Selamlar
Celal KÜÇÜK
