TÜRKLERDE PARA
CELAL KÜÇÜK
DİNAR: Bu ad Roma Denarius’dan (Onluk) evrilmiştir. Kuran, Ali İmran Suresi 75’de Dinar, para anlamında geçer. Müslüman ülkelerinin çoğunun para birimidir. Selçuklular Abbasi dinarlarını kullanırdı. 2. Kılıçarslan (12.YY) altın sikke (dinar) darp ettirir. İslam ülkelerinde 14 karat ağırlığında altın sikkeye “dinar” denilmekteydi. (Bahreyn, Cezayir, Irak, Kuveyt, Libya, Makedonya, Tunus, Umman, Ürdün, Yemen ve Sırbistan Dinarı)
DİRHEM: Grek Drakhme’den türemiştir; “Bir avuc dolusu” anlamına gelir (Gr.Drattomai: Tutmak). Grek para biriminin adıdır (şimdi Euro). İlhanlılar Dönemi’nde (13.YY) gümüş paralara “Dirhem” denir. Bu dönemde bütün Türk devletlerinde genel anlamda “para” karşılığında “dirhem” kelimesi kullanılır. (Fas, BAE Dirhemi, Ermenistan Dramı da Dirhemden evrilmiştir). Kuranı Kerim Yusuf 20’de geçer ve genel para anlamındadır.
AKÇE: Gümüşten imal edildiği için Ak (beyaz, temiz, parlak) para anlamında akça-akçe denilir.
Akça, İlk Osmanlı sikkesi Osmanlı Devletinin ilk zamanlarından itibaren 19.YY’a kadar bastırılan ve kullanılan paradır.
MANGIR: Türkçe’de Bakır sözcüğünden gelir (Moğ. Mongun). Bakırdan yapılmış, iki buçuk para değerinde sikkedir, Orhan Gazi ve 1. Murat zamanında kullanıldı (14.YY).
SULTANİ: Fatih.S.Mehmet döneminde (15.YY) bastırılan Osmanlı altın lirasıdır. 3.45 gr ağırlığı hiç değişime uğramadan 2.Mahmut (19.YY başları) zamanına kadar kullanılır.
METELİK: Fr.Metallique-metalik’den gelir. Osmanlı Devleti’nde 2.Mahmut döneminde bastırılan gümüş beşlik sikkelere metelik denmişti. On para değerinde demir para anlamına geliyordu.
KAİME: “Yerine” anlamındadır. Kaymakam (Kayimi-makam) asilin (devlet-vali) yerine, makamdaki vekil. Kayyum-Kayyım aynı kökten gelir. Osmanlı’nın ilk kağıt parasıdır. Tanzimat Fermanı’nın ilanından (1840) sonra çıkartılır. O zamana kadar geçerli altın para yerine kaim olacak, yerine geçecek olandır. 50, 100 ve 250’şer kuruşluk banknotlar halindeydi. Tam adı
“Kaimeı Nakdiyeı Mutebere-Para Yerine Geçen Kâğıt” idi. Bir çeşit hazine bonosuydu.
PARA: Farsça Pare’den, Parça’dan gelmedir. Eski kuruşun kırkta biri, kırkta bir PARÇAsıdır.
PUL: Grekçe Obolos-çubuk, şiş Farsçe. Polus Türkçe Pul olmuştur. Pul denilen bakır sikkeler, akçeden küçük metal sikkedir.
KURUŞ: Kelime Gross- Büyük anlamındadır. Almanca Gross Denarius – büyük – ağır Denarius’tan, Groschen, ordan tekil olarak Groş, Gruş ve Kuruş olarak günümüze kadar gelir.
Yüz yirmi akçelik gümüş sikkedir, 1687 yılında Sultan 2. Süleyman (1687-1691) döneminden İmparatorluğun sonuna kadar kullanılmıştır. Cumhuriyet Dönemi’nde 100 Kuruş, 1 Lira olarak devam eder.
MECİDİYE: Abdümecit’in adından Mecidiye denir o dönemden kalma birçok şeye Mecidiye (Ör.köşkü) denir. 20 Kuruş değerinde gümüş paradır. Sultan Abdülmecit, 1840’ta eski sikkelerin yerine yeni sikkeler bastırır.500,100,50 kuruşluk bu yeni paralara mecidiye denir. Beşibir, yüzlük, ellilik mecidiye.
LİRA: Venediklilerle yapılan ticaretle Venedik Lirası Osmanlıda piyasada geçerli olan para idi. Sultan Abdülmecid 5 Ocak 1843’te, Osmanlı parasını basar: adına da ”Sarı Lira” veya ”Osmanlı Lirası” der. (Artık Venediklilerin değil Osmanlı’nın Lirası anlamında ).1923’e kadar kullanılır. 1 Lira=5 Mecidiye, 1 Lira=100 kuruş, 1 Lira=4000 Para olur.Cumhuriyet döneminde Lira’ya devam edilir. Lira italyancaya Libra’dan (bir olçü) den girmiştir. Libra aynı zamanda terazi burcudur. (İtalya -şimdi euro, Sudan, Suriye Lirası)
YTL-TL: 1 Ocak 2005 tarihinde Türkiye para biriminde, 6 sıfır atılır ve geçici olarak ”Yeni Türk Lirası”, 1 Ocak 2009’da yeniden Türk Lirası denir.
NOTLAR:
1.TUĞRA: Mehmet döneminde (1595) Osmanlı paralarının üzerine tuğra basılmaya başlanır. (Yazı mı Tura mı? Yazının mı tuğranın mı olduğu taraf ?)
2.1937’den günümüze kadar TL’lerde Atatürk portresi yer alır. İnönü’nün Cumhurbaşkanı seçilmesiyle 1938-1951 arasındaki banknotlarda İnönü’nün portresi basılır.
Celal KÜÇÜK
