İZMİR’DE YER ADLARI N-Z
CELAL KÜÇÜK
- MANAS Bul.: Manas bir Kırgız destanıdır. Destanda Manas’ın kahramanlıkları anlatılır.
- MENDERES: Eski adı Cumaovası idi Cem Ovası’nın değişime uğramış halidir. Kanuni S. Süleyman’ın Rodos seferi sırasında (1522) ordu burada buluşup konakladığından Cem-Buluşma Ovası. Buraya yapılan yeni havaalanına eski Başbakan Adnan Menderes’in adı verilince (1898-1961) yerleşim yerinin adı da Menderes yapılarak, İlçe yapılır (1988). Antik Meandros Nehrinin adının Türkçeleştirilmiş halidir.
- MENEMEN: Bilge Umar: “Adın öz biçimi, Melamana idi: “Ma Boğazı-Halkının-ülkesi”. Menemen, Ege Denizinden İzmir Körfezi iç bölümüne geçmeyi sağlayan boğazın güneydoğu ucunda ve deniz kıyısında idi. Adı öz biçiminde ‘Luwi dilinden Melamana iken Türk ağzında Melemen/Menemen edildiği kanısındayım.” der.
- MEZARLIKBAŞI: Müslüman mezarlığı burada idi. İkiçeşmelik caddesi genişletilirken mezarlık kaldırılır, mezarlardaki kemikler Kokluca’ya taşınır.
- MİTHATPAŞA: Osmanlı’da birçok devrim yapmış paşadır. . Aydın valisi iken bu yolu yaptırır (1882).1.Meşrutiyet’in ilanında büyük rol oynar. Ziraat Bankasının öncüsü “Memleket Sandığı”nı kurar. Sürgün edildiği Arabistan’ın Taif şehrinde boğularak öldürülür
- MÜRSELPAŞA: (1881-1945) Kurtuluş Savaşı sonunda İzmir’e ilk giren paşadır. Türk bayrağını hükümet konağına çeken yüzbaşı Şerafettin’in komutanıdır.
- NAMAZGAH: Hatuniye Camisinin (17.yy) namaz kılınan bahçesinden
- NARLIDERE: Çok nar ağaçlarından
- NECATİBEY Bulv: Atatürk’ün düşünce arkadaşlarındandır. Kurtuluş savaşında İzmir’in işgaline karşı “İzmir’e doğru” adlı bir dergi çıkarmış idi. Bakanlıklar yapmıştır. Altay Spor Klubü’nün kurucularındandır.
- NEREDE SOK: Eski adı Manol idi.
- NUMA SOK: Eski adı Pembeko idi.
- ORUÇ REİS: Eski adı Sansino idi.
- ÖDEMİŞ: Türkçe Otamış-Ötemiş adlı Türkmenlerin adından gelir. Otamış tedavi etmek demektir. Veya Alaşehir ile İzmir arasında olduğundan Grekçe “Ezdomiso”-“Yarım Yer” orta yer sözü değişime uğramış, Ezdomis, zamanla ödemiş olmuştur.
- PAGOS: Grekçe’de tepe demektir. Coğrafya yazarı Pausanius’a göre (Hellen İllerinin Tanıtımı) B.İskender İ.Ö 334 burada avlanır, düşünde Nemesis’ler (pınar perileri) ona “Smyrna kentini yeniden kurdur” derler. O da, komutanlarına buyruk verir. Ölümünden sonra komutanlarından önce Antigonos sonrasında Lysimakhos, kentin kuruluşunu tamamlar.
- PASAPORT: İzmir’in pasaport binasından. Pass-geçmek+Port liman, liman geçiş belgesi.
- PLEVNE CAD: Bulgaristan’da yer adıdır. 1877-78 Osmanlı Rus Savaşında (93 Harbi) Rusların kuşatmış olduğu kaleyi Gazi Osman Paşa kahramanca savunmuştur. Tüm yokluklara rağmen Paşa’nın yiğitçe 145 gün boyunca direndiği kalenin adıdır. Cumhuriyet’ten sonra bir Rus komutan olan Vroşilov’un adı bu caddeye verilmişti (1930’lar). Kurtuluş savaşından başlayan sıcak bir dostluk ile mareşal İzmir’i ziyaret eder ve bir de Rus otobüsü hediye eder. Bu otobüs Karşıyaka’da uzun yıllar Belediye otobüsü olarak çalışır.
-
Blue izmir Skyline near the Bund at night - POLİGON: Atış alanı, atış yapılan yer. Grekçe Poli-çok+goni-köşe, çok köşeli (Goni-gönye)
- RAHMET SOK: Eski adı Değirmenci Yanako idi.
- SAADET: Eski adı Fasola idi.
- SALİH OMURTAK CAD: Bornova. Omurtak Paşa (1889-1949) İsmet İnönü, Fevzi Çakmak ve Kazım Orbay’dan sonra.4.Genelkurmay başkanı idi.
- SARNIÇ: Su biriktirmek için yer altında yapılan su deposudur.
- SATUK BUĞRA CAD: Karahanlı hükümdarı (9.yy) ilk İslam olan Türk hükümdarıdır.
- SATVET SOK: Eski adı Aya Yorgi idi.
- SEFERİHİSAR: Roma komutanı Tysafer’in adını Selçuklular “Tysafer’in Hisarı”, Osmanlılar “Sivrihisar” yaparlar. Cumhuriyetle Seferihisar’a dönüştürülür. Bilge Umar: “Osmanlıların 16. yy belgelerinde, Sığla Sancağına bağlı “Sifrihisar-ı Çeşme mea niihiye-i Hereke” diye geçiyor. Hereke adı Rumca “kazık, kazıklı çitle berkitilmiş yer” anlamında Klıarax’tan bozma olduğuna ve bu Sifrihisar, Hereke’nin yanında bulunduğuna göre, Sifri (Sivri) Hisar adı aslında Kharax’ın çevirisinden başka şey değildir: Sifri Hisar adı zamanla Seferihisar olmuştur.” diye yazıyor.
- SELÇUK: Eski adı “Hagia Theologos”un Türkçeleşmiş hali Ayasuluk idi. Aydınoğulları’ndan kalma çok Selçuklu yapısından 1914 yılında ilçenin adı Selçuk yapılır. Selçuk=Sel+Çük, küçük sel (?) veya küçük sal (?)
- SIĞACIK: Gemilere, gemicilere sığınak yeri. Antik Teos kenti. Bilge Umar: “Sığla, güçlü olasılıkla Luwi dilinde Swa-Kala, Güzel-Kıyı idi.”
- SOKOLLU: eski adı Aya Maria idi.
- SUSUZ DEDE: Bektaşi dedesidir. Susuz olan tepeye gömülünce bir Arnavut bahçıvan mezarına sürekli su taşıyarak mezarın yeşillenmesini sağlar. Veya buraya yorgun gelip oturan dede sus ister, ama içemeden susuz ölür.
- ŞAHİN: Eski adı Agusti idi.
- ŞAİR EŞREF: Narlıdere. 1847-1912 arasında yaşamış kaymakamlık da yapmış olan hiciv ustası.
- ŞEHİTLER: 9 Eylül 1922’de Fahrettin Altay Paşa komutasındaki süvari bölüğünün öncüleri Halkapınar’dan İzmir’e girdiklerinde, bu bölgede şehit düşmüşlerdir. Şehit=Şahit olan.
- ŞEMİKLER: Karşıyaka. 16.yy’da “Şemik” adlı aşiret buraya yerleştirilmiştir. Bir zamanlar buralar şemiklerin lideri olan “Hüseyin”in adından “Hacı Hüseyinler” de denmişti. Bilge Umar: “Şemikan adı Kürtçe ethnika takısı “ikan” ile türetilmiştir ve “Şemo’lar, Şemo’giller, Şemo halkı” demektir;
- ŞİRİNCE : Osmanlı vergi kaynaklarında buranın adı Kırkınca diye geçer. 1870’lerde Efes’te kazı yapan John WOOD anılarında burayı “Kirkince” diye anar. Türkler Kirkince yerine Çirkince derler. Halk arasında söylenen Çirkince sözü yazılı kaynaklarda görülmez. 1932 yılında Köyü ziyaret eden İzmir Valisi KAZIM DİRİK için köy öğretmeni bir şiir okur. Bu şiirinde Çirkince köyünün ve çocukların hiç de çirkin olmadıkları geçmektedir. Bunun üzerine Vali bu şiiri alır ve halkın, “Köyün Adını Değiştirme Dilekçesi” olarak kabul eder. Köyün adı yasal ŞİRİNCE olarak değiştirilir (1933). Dido Sotiriyo 1920’lerde geçen “ Benden Selam Söyleyin Anadolu’ya” adlı kitabında Şirince’den Kırkıca diye bahseder.
- ŞİRİNYER: Latince adı Paradiso (Cennet) olan Levantenlerin sayfiye yeri. Cennet yer, Şirinyer yapılmıştır.
- TELEFERİK: Fransızca Telepherique, Grekçe Telos-uzak+fero-taşımak’tan türetilmiştir. Türmenistan’da güzel Türkçe ile “Asmalı yol” deniyor.
- TEPECİK: Henüz arkeolojik kazısı yapılmamış bir höyükten tepecik denmiştir. Halk arasında Alman Müller’in şarap fabrikasından dolayı “Alman Kulesi” diye de anılır.
- TİRE: Antik ad Tyrha-Thira-Thyera’dan gelir.
- TORBALI: Antik Metropolis adı değşime uğrar; Torpolis, Torbolu, Torbalı olur. Halk Tepeköy demektedir. Halk arasında söylentiye göre ise develerin ağzına bağlanan torbadan geldiği söylenir !
- URLA: Bryela, Klazomenia’nın 5 km. ilerisinde bir antik kentti bu Grekçe Vriula, Türk ağzında vurla sonunda URLA olur. Halk arasındaki söylentiye göre, Padişah Mehmet Çelebi komutanı İbrahim Bey’ buradan çıkacağı sefer için dediği “uğur ola” sözünden (?)
- ÜÇKUYULAR: Yan yana üç kuyu vardı.
- ÜLKER SOK: Eski adı Avram Paskal idi.
- VARYANT YOLU: Varyant değişiği olan, İkincil, alternatif yol demektir. Esas adı Birleşmiş Milletler Caddesidir. 1950 yıllarında yapılmıştır.
- YAMANLAR: Asıl adı Luwice olan “Amanariotissa (Grekçe Amanaralı)” adlı manastırın (13.yy) adının değişime uğramış halidir. Amanara zamanla yamanlar olmuştur.
- KAYNAKLAR
- Bilge Umar Türkiye’deki Tarihsel Adlar İnkilap Kitapevi 1993 İstanbul
- İzmir Şehir Rehberi A’dan Z’ye P.R.Land Halkla İlişkiler Ltd. Şti.
- Yaşar Ürük İzmirim İzmir Efsaneleri Heyamola Yay. 2012 İstanbul
- Yurt Ansiklopedisi
- Maydan Larousse Ansiklopedisi
Selamlar
Celal KÜÇÜK
